Seksueel geïntimideerd in de metro: "De drempel om een melding te maken is hoog"

Let op: dit artikel bevat beschrijvingen van seksuele intimidatie.

Topje van de ijsberg

De afgelopen jaren kwamen er verschillende gevallen van seksuele intimidatie in het openbaar vervoer in het nieuws, waaronder de 19-jarige vrouw die 40 minuten lang werd aangerand in de trein of meerdere vrouwen en meisjes die getuigen waren van zogeheten treinrukkers.

Deze verhalen zijn maar het topje van de ijsberg. Hoe vaak grensoverschrijdend gedrag en intimidatie in het openbaar vervoer precies voorkomt, is lastig te zeggen. Om toch een beeld te schetsen: in 2019 kwamen er bij de NS meer dan 200 meldingen binnen van seksuele intimidatie op en om het spoor en een paar maanden terug ontving NOS Stories na een oproep ruim 650 ervaringen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de trein. Officiële landelijke cijfers zijn echter niet bekend en bovendien wordt er van veel gevallen geen melding gemaakt, dus het werkelijke aantal zal hoger liggen.

Aangestaard en gefotografeerd

Hoewel meisjes en vrouwen het vaakst slachtoffer worden van grensoverschrijdend gedrag in het openbaar vervoer - en in het algemeen - kan het iedereen overkomen. Ook de 22-jarige Jordan maakte het helaas mee: hij werd drie maanden terug geïntimideerd en lastiggevallen door een man in de metro in Rotterdam. "Het was al best laat. Ik was naar m'n moeder geweest en was onderweg naar huis toe", vertelt hij. "Op een gegeven moment zag ik dat een man mij al een tijdje aan het aanstaren was. Hij hield z'n telefoon in een bepaalde positie, waardoor het leek alsof hij foto's van me aan het maken was."

In de weerspiegeling van de metroruit zag Jordan dan de man hem inderdaad aan het fotograferen was. "Er waren op dat moment niet veel mensen in de metro, dus ik durfde er niet echt iets van te zeggen en dacht: ik laat het maar gaan." Na een tijdje stond de man op. "Ik dacht dat 'ie eindelijk wegging, maar hij begon toen de hele tijd langs me te lopen en me constant te filmen. Ik bleef maar naar het raam staren, want ik wilde gewoon niet dat de boel zou escaleren."

Bang voor escalatie

De man ging vervolgens in de opening tussen het gangpad en Jordans zitje staan. "Hij kwam steeds dichterbij en op een gegeven moment probeerde hij z'n telefoon aan me te geven, want hij wilde m'n nummer. Dat vond ik heel raar." Jordan negeerde de man, die vervolgens wegliep en daarna weer terugkwam. "Toen ging hij over m'n armen strelen. Ik dacht op dat moment: ik kan wel om hulp gaan roepen, maar straks escaleert het en komt er niemand. Dus ik wachtte maar totdat ik kon uitstappen."

Achtervolgd

Toen Jordan de metro uit wilde stappen, ging de man aan de kant. "Maar in de weerspiegeling van de deuren zag ik daarna dat hij achter me stond, dus ik was bang dat hij me achterna zou lopen." In de spiegels op het metrostation zag Jordan dat dat inderdaad het geval was: de man liep achter hem aan de trap op. "Ik ben toen snel door de poortjes gegaan en heb m'n huisgenoot gebeld en gezegd: 'Doe de deur open, ik kom naar huis gerend'." Daarna heeft hij de man niet meer gezien.

Angstig en overdonderd

Jordan vertelt dat hij zich die avond angstig voelde en te overdonderd was om actie te ondernemen. "Ik had al wel dit soort verhalen gehoord, maar had het zelf nog nooit meegemaakt. Je weet op zo'n moment gewoon niet welke handeling het beste is om te doen en dan blijf je maar stil zitten." Dat is een natuurlijke reactie die vaak voorkomt bij mensen die in een bedreigende situatie terechtkomen: je lichaam gaat in de overlevingsstand en 'bevriest', waardoor je niet kan protesteren.

Jordan zag op dat moment ook geen mogelijkheid om iemand om hulp te vragen. "Personeel heb ik sowieso niet gezien. Er zat wel een andere reiziger tegenover me, maar die zat in haar telefoon en keek niet op. Je voelt je op zo'n moment toch oncomfortabel om iemand aan te spreken, terwijl je natuurlijk gewoon het recht hebt om tegen iemand te zeggen: 'Ik word lastiggevallen, mag ik even bij je zitten?'"

Geen melding gemaakt

Eenmaal thuis besloot Jordan zijn ervaring te delen op Twitter en in zijn bericht vroeg hij de RET, de vervoerdienst in Rotterdam, om hulp. In een tweet reageerden zij dat Jordan een mailtje naar de klantenservice kon sturen met daarin het tijdstip en plaats van het voorval en het signalement van de man. Daar liet Jordan het bij zitten, omdat hij geen vertrouwen had dat de man nog zou worden gepakt. "M'n huisgenoten hebben ook zo'n ervaring gehad en daar melding van gemaakt bij de politie. Daar is toen niks mee gedaan. Dus ik dacht: laat maar, al had ik beter wel een melding kunnen maken. Maar die drempel is toch best wel hoog."

'Treinrukker'

Dominique (24) kreeg vorig jaar te maken met een treinrukker: een man in de trein zat naar haar te staren terwijl hij aan zijn geslachtsdeel zat. "Het was rond half 12 's avonds in tijden van de avondklok. Ik kwam uit m'n werk in de zorg toen er een man met een blik bier de trein binnenkwam en schuin tegenover me ging zitten", vertelt ze. "Eerst dacht ik dat hij jeuk had aan z'n balzak, maar daarna zag ik aan de bewegingen dat er meer aan de hand was. Via het raam zag ik dat 'ie me aan het aanstaren was, toen dacht ik: gadverdamme. En het maakte me ook boos. Ik had zoiets van: waarom denk je dat je dit mag doen bij mij?"

Weggevlucht

Dominique ging in haar hoofd snel alle mogelijke scenario's af. "Je gaat toch een beetje doemdenken. Zo zag ik dat er een stukje verderop nog een jonge man zat, maar die zat volgens mij ook aan de drank. Dus ik wist niet of hij mij of die man zou bijstaan als er iets zou gebeuren." De coupé uitvluchten leek haar de beste oplossing. "Ik was wel een beetje angstig, want door de avondklok waren er maar weinig mensen om me heen."

Teleurgesteld

Bij het eerstvolgende station is Dominique uit de trein gestapt, om er vervolgens aan de voorkant weer in te stappen. "Ik hoopte daar conducteurs tegen te komen." Dat gebeurde gelukkig. Aan hen vertelde ze wat er was gebeurd. "Ik mocht toen in de eerste klas gaan zitten en dan zouden zij hem op gaan zoeken. Mijn gegevens werden doorgegeven aan de meldkamer en later zeiden ze dat ze de man hadden aangesproken, z'n gegevens hadden genoteerd en 'm eruit hadden gestuurd." Ten slotte werd haar aangeraden om aangifte te doen, omdat er camerabeelden zouden zijn. "Op dat moment leek het alsof ze me serieus namen."

De volgende dag belde Dominique meteen naar de politie, maar die had te horen gekregen dat de NS de beelden niet meer had. Ze belde daarna nog zelf met de NS, maar dat leverde niets meer op. "Ook was de man niet weggestuurd, maar weggerend toen hij de conducteurs zag. Er zijn dus ook nooit gegevens genoteerd, terwijl dat mij wel was wijsgemaakt." Daar was Dominique erg verbaasd en vooral gefrustreerd over. "Mijn teleurstelling zit echt bij de NS. Ik heb ook nooit meer iets van ze gehoord. En die man is nu dus niet gepakt, dus die kan het zo weer doen."

Slachtofferhulp

Bij de politie voelde Dominique zich wel serieus genomen, ook al konden ze niet veel meer doen om de dader te vinden. "De rechercheur vertelde me dat ik in zo'n situatie ook altijd 112 mag bellen." Twee dagen later kreeg ze ook slachtofferhulp aangeboden. "Dat was voor mij op dat moment niet nodig, maar ik vond het wel fijn dat het zo werd opgepakt." Haar ervaring heeft haar nog waakser gemaakt wanneer ze met de trein moet reizen. "Ik ben sowieso wel alert op straat, maar ik ga nu ook liever met de auto naar huis in plaats van met de trein."

Onderzoek

De veiligheid in het openbaar vervoer is al langer een onderwerp waar aandacht voor wordt gevraagd. Onder anderen door Emma (24), die hier tijdens haar studie onderzoek naar deed. De aanleiding daarvoor was het verhaal van een vriendin, die seksueel geïntimideerd was in de trein, maar daarna helemaal niet was geholpen. "Dat vond ik heel bizar. De conducteur heeft toen ook gezegd dat hij niet wist wat 'ie moest doen." Na wat research ontdekte Emma dat er veel meer mensen zijn met soortgelijke ervaringen, maar dat er online maar weinig feiten en cijfers over te vinden zijn. Daarom besloot ze zelf verhalen te verzamelen.

Met die informatie op zak nam Emma contact op met NS en OV-NL, onder andere om aanbevelingen te doen over hoe de veiligheidssituatie in het openbaar vervoer verbeterd kan worden. "Maar daar heb ik nooit meer reactie op gekregen." Ook startte Emma het platform Say No More, waarmee ze in januari een protest organiseerde bij het centraal station van Utrecht. "Ik had de NS daarvoor ook voor uitgenodigd, maar daar zijn ze helaas niet op ingegaan."

Minimale ontwikkelingen

Inmiddels is dat protest meer dan een half jaar geleden. "Er zijn nog een paar schrijnende gevallen in het nieuws geweest, waardoor er weer meer media-aandacht is gekomen", vertelt Emma. Ook zijn er ontwikkelingen te zien bij vervoerders. Zo werd eind juni bekend dat de NS gaat testen met het via camera's live meekijken in treinen waar veel overlast wordt gemeld. Ook wordt er steeds actiever op het NS-noodnummer gewezen dat reizigers kunnen appen of bellen wanneer ze zich onveilig voelen in de trein. Dat nummer bestaat al sinds 2020 en zou vorig jaar 2548 keer geraadpleegd zijn. "Het is nu meer te zien en er wordt actief geadviseerd om het op te slaan in je telefoon", aldus Emma. "In dat opzicht zie ik wel verandering, maar het is minimaal."

Hoge drempel

Volgens Emma zou er effectiever gereageerd kunnen worden op intimidatie in het ov. "Wanneer het gebeurt, moet er gelijk contact opgenomen worden met de politie en Centrum Seksueel Geweld. En de daders moeten een reisverbod krijgen", zo klinken een paar van haar aanbevelingen. "Uit m'n onderzoek bleek dat er over daders vaak wordt gezegd: 'Oh ja, dat gebeurt wel vaker bij deze persoon'. Dan had diegene geen ov-kaart en werd er gezegd dat er niet veel tegen te doen viel."

Ook geven veel slachtoffers aan dat een noodknop in coupés fijn zou zijn. Een noodnummer bellen of appen is voor veel mensen namelijk een grote stap wanneer ze zich geïntimideerd, bang en overdonderd voelen. "Je telefoon erbij pakken, het noodnummer intoetsen en dan nog een berichtje typen: dat zijn veel te veel stappen die je op zo'n moment niet goed kan uitvoeren." Ook Jordan en Dominique ervaarden dat. "Ik was destijds niet op de hoogte van het nummer", aldus Dominique. "Maar als diegene naast je zit, merkt 'ie dat je aan het bellen of appen bent. Dus het is een beetje schijnveiligheid."

Omstanders

Maatregelen als een noodnummer of een noodknop zijn fijn, maar vooral reactief, legt Emma uit. "Daarmee laat je eigenlijk zien dat het eerst moet gebeuren voordat er iets tegen gedaan kan worden, in plaats van dat er proactief een oplossing voor komt." Volgens haar zou er bijvoorbeeld campagne gevoerd moeten worden op stations en perrons. "Gericht op daders van seksueel geweld en intimidatie, maar ook op omstanders. Mensen hebben vaak niet door wat er om hen heen aan de hand is of ze wachten af tot het overgaat, terwijl het juist heel erg helpt als ze ingrijpen."

Meer personeel in de coupé

Maar veiliger openbaar vervoer begint volgens Emma met het beter opleiden van personeel. "Het gaat dan om conducteurs, maar ook perronpersoneel. Zij moeten bepaald gedrag herkennen als ze bijvoorbeeld een rondje maken." Vaker dat soort rondjes door een trein, tram of metro lopen zou sowieso een goed idee zijn volgens Emma. "En als ze door de intercom laten weten dat ze zo'n rondje gaan doen, denk ik dat dat ook al afschrikt."

Ook Jordan en Dominique geven aan dat ze het fijn hadden gevonden als ze personeel door hun coupé hadden zien lopen. "Zodat het eerder gesignaleerd kan worden", aldus Dominique. Maar ook om ze aan te spreken voor hulp, vertelt Jordan. "Voor de afhandeling was het fijn geweest als ik geen mailtje had hoeven sturen, maar gewoon meteen m'n verhaal had kunnen doen. Er is volgens mij wel een noodlijn van de RET, maar ik durfde in die situatie eigenlijk niet te bellen." Een aanspreekpunt op stations zou volgens hem ook geen gek idee zijn. "Er zijn wel informatiepunten als je het perron afloopt, maar die zijn negen van de tien keer gesloten."

Kamervragen

Twee leden van de Partij van de Arbeid stelden tweeënhalf jaar geleden Kamervragen naar aanleiding van de 200 NS-meldingen. Minister Grapperhaus reageerde daar toen op, maar daarna is er voor zover bekend niet veel actie meer ondernomen. Volgens Emma is nu zowel landelijk als lokaal de conclusie in de politiek dat er meer onderzoek moet komen om harde cijfers te verzamelen. "Maar dat is er tot nu toe nog niet gekomen, dus ik heb er wel m'n twijfels bij in hoeverre het echt wordt opgepakt."

Verantwoordelijk

Emma vindt vooral dat vervoerders meer verantwoordelijkheid moeten nemen wanneer het gaat om veiligheid. Ze verwijst naar een verklaring van de NS waarin wordt aangegeven dat intimidatie overal in de openbare ruimte voorkomt: "Wat er buiten in de samenleving gebeurt, dat gebeurt ook bij ons. Wij zijn een afspiegeling van de maatschappij. Het moet niet de suggestie wekken dat de trein onveilig is", aldus de verklaring.

Emma vindt dat niet terecht: "Ze nemen geen verantwoordelijkheid en eigenlijk worden er geen grote stappen genomen." Het liefst ziet ze dat er protocollen komen die worden opgelegd door het overkoepelende OV-NL. "Ik vind dat zij de veiligheid van de reizigers moeten garanderen. Nu staat er op hun site alleen waar je als reiziger aan moet voldoen, maar niet waar een vervoerder aan moet voldoen. Best wel gek."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -