Boycot of niet, de (voetbal)wereld moet hoe dan ook leren van WK in Qatar

Even terugspoelen

First things first. Eerst even op de rewind-knop drukken en terug naar het verre 2010. In dat jaar vond de toewijzing van het WK 2022 plaats. De toenmalige president van de wereldvoetbalbond FIFA, Sepp Blatter, kreeg een envelopje in z'n handen geschoven en noemde voor de bekendmaking nog even alle 'kandidaat-landen' voor het WK 2022 op. "Australië, Japan, Zuid-Korea, Qatar, Verenigde Staten", klinkt er uit zijn mond. Van die vijf kandidaten, deden er vier mee voor spek en bonen. "Het WK van 2022 gaat naar Qatar", onthulde Blatter, waarna de dolgelukkige Hamad bin Khalifa al-Thani - de toenmalige emir van Qatar - en zijn vrouw in beeld kwamen.

Corruptie en omkoping

Grote vreugde in Qatar dus, maar zoals eerder gezegd, deden de andere landen mee voor spek en bonen. Want wat bleek uit onderzoek van de Amerikaanse FBI? Qatar kreeg het WK door corruptie en omkoping toegewezen. De FBI onderzocht de zaak al sinds 2015 en bracht de resultaten naar buiten in 2020. Daaruit bleek dat verschillende FIFA-leden steekpenningen hadden ontvangen om op Qatar te stemmen. Hetzelfde gebeurde overigens met de toewijzing van het WK 2018 in Rusland.

Schrijnende arbeidsomstandigheden

Maar er is nog veel meer niet oké aan het WK in Qatar. In het land werken bijna twee miljoen arbeidsmigranten, die 90 procent van de totale bevolking vormen. Het gaat vaak om arme mensen uit landen als Bangladesh, India en Pakistan. In Qatar werken ze aan de bouw van stadions en andere WK-faciliteiten die belangrijk zijn voor het toernooi. Denk daarbij aan de aanleg van wegen, uitbreiding van het openbaar vervoer en het bouwen van hotels.

In februari deelde The Guardian schokkende cijfers over de arbeidsomstandigheden van arbeidsmigranten in het Midden-Oosterse emiraat. De omstandigheden zouden zo slecht zijn, dat er de afgelopen 10 jaar bij de voorbereidingen van het WK minstens 6500 mensen omkwamen. Volgens Qatar stierven de meeste arbeiders een 'natuurlijke dood', maar The Guardian en de VN denken daar anders over. Zo is de Qatarese hitte volgens hen verantwoordelijk voor veel sterfgevallen, aangezien arbeiders te maken hebben met extreem lange werkdagen onder de brandende zon, met temperaturen tussen de 40 en 50 graden. Ook ontvangen veel arbeiders geen loon en hebben ze te maken met onmenselijke woonomstandigheden.

Wat vinden jullie?

Door al deze nieuwe informatie is de discussie omtrent het WK in Qatar weer helemaal opgelaaid. De grote vraagt blijft: moet het toernooi geboycot worden of niet? Daarom legde ook FunX de volgende stelling voor middels een poll op Instagram: 'Het Nederlands elftal moet het WK in Qatar boycotten'. Daarmee was 55 procent van de stemmers het eens en 45 procent oneens.

Ook in de reacties liepen de meningen uiteen. Zo zegt @claire.2.care: "Neen. Ze moeten voorstellen om een groot deel van de inkomsten en sponsorgelden te geven aan de bouwers van de stadions en de nabestaanden van hen die overleden zijn." Daarentegen was @dekkaaahoussein het wel eens met de stelling. "Ze moeten NIET gaan! En de rest van de wereld ook niet", schrijft zij.

Statements vanuit de voetbalwereld

Vanuit de voetbalwereld kwamen er in de afgelopen dagen al wat statements over het WK. Dat begon met de nationale elftallen van Duitsland en Noorwegen. Zo droegen de Noren vorige week woensdag - voorafgaand aan het duel met Gibraltar - shirts met daarop de tekst: "Human Rights. On and off the pitch". De Duitsers beeldden vlak voor aanvang van hun wedstrijd tegen IJsland gezamenlijk het woord 'Human Rights' uit.

'Football Supports Change'

In navolging van die acties kwam ook de Oranje-selectie met een statement tegen het WK in Qatar. Dat gebeurde voorafgaand aan de wedstrijd van afgelopen zaterdag tegen Letland met shirts waarop "Football Supports Change" stond. Die droegen de spelers afgelopen dinsdag nogmaals voor de wedstrijd tegen Gibraltar.

Maar ook spelers lieten van zich horen. Zo uitte Duits international Toni Kroos felle kritiek op het WK in zijn podcast: "Ik vind het fout dat dit toernooi in Qatar wordt gehouden. De omstandigheden waarin de arbeiders moeten werken zijn onaanvaardbaar." Ook het feit dat homoseksualiteit strafbaar is in Qatar, kan volgens Kroos niet door de beugel. Ondanks alles ziet hij een boycot niet als oplossing en ziet hij het toernooi juist als een kans om de problemen onder de aandacht te brengen.

Geluk bij een ongeluk

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International deelt de mening van Kroos. Het feit dat Qatar het WK 2022 gaat hosten, kan volgens Ruud Bosgraaf van Amnesty Nederland als een geluk bij een ongeluk gezien worden. "Je kunt niet ontkennen dat zo’n groot sportevenement de aandacht van de hele wereld op dat land legt. Het voordeel is dat we de misstanden in Qatar nu goed duidelijk kunnen maken. Zonder een WK zou de wereld nooit met zoveel aandacht kijken naar wat er in Qatar gebeurt."

Wel verbeteringen, maar nog onvoldoende

Verbeteringen voor de arbeidsmigranten in Qatar, dat is waar Amnesty naar streeft. Sommige zijn in de afgelopen jaren wel tot stand gekomen, maar dat is nog onvoldoende, vindt Bosgraaf. Na veel druk van zowel Amnesty als andere mensenrechtenorganisaties, voerde Qatar een minimumloon van 230 euro per maand in en werd het zogenaamde Kafala-systeem versoepeld, waardoor werknemers makkelijker van werkgever kunnen veranderen.

"Dat systeem is eigenlijk een vorm van dwangarbeid", legt Bosgraaf uit. "Arbeidsmigranten komen dan in dienst van een werkgever, die zorgt voor een verblijfs- en werkvergunning, maar ook hun paspoorten inneemt. Daardoor kunnen ze dan niet meer terug naar hun eigen land of voor een andere werkgever werken." Dat is nu verleden tijd, maar desondanks houden niet alle werkgevers zich aan de nieuwe wetgeving.

Meer druk uitoefenen

Amnesty kwam er in juni 2020 ook achter dat arbeiders, die aan een van de stadions bouwden, al zeven maanden niet betaald kregen. Reden genoeg voor Amnesty om aan de bel te trekken, waarna de arbeiders een groot deel van hun geld - maar nog steeds niet het volledige bedrag - ontvingen. "Dat laat twee dingen zien", zegt Bosgraaf. "Enerzijds dat je voor verbetering kunt zorgen als je aan de bel trekt en anderzijds dat de FIFA er veel meer bovenop moet zitten. Pas toen wij het aankaartten, gebeurde er wat. Qatar en FIFA zeggen vaak dat er 'al zo veel is verbeterd', maar dat is te optimistisch. Anderzijds hebben mensen, die zeggen dat er nog niets is veranderd, ook geen gelijk. Er zijn wel degelijk verbeteringen, maar ze gaan gewoon te traag en het zijn er nog te weinig. Er gebeurt pas iets als er druk wordt gezet op Qatar."

'KNVB moet zich concreter uitspreken'

De KNVB meldt dat het nooit voorstander is geweest van een WK in Qatar en de manier waarop daar met gastarbeiders wordt omgegaan. Toch vindt Amnesty dat de bond zich concreter moet uitspreken door van de FIFA te eisen dat het meer moet doen voor betere arbeids- en woonomstandigheden. Dat vroeg Amnesty al in november middels een brief aan de Nederlandse voetbalbond. "We willen dat de arbeiders een normaal loon krijgen, fatsoenlijk worden gehuisvest, lid kunnen worden van een vakbond en dat ze van baan kunnen veranderen als zij dat willen. Spreek dat als KNVB een keer concreet uit."

Het Nederlands elftal kwam afgelopen zaterdag en dinsdag wel met een statement, maar dat vond Amnesty nog wat zwak en magertjes. "De KNVB liet ons van tevoren weten dat dit het statement zou worden. Toen gaven wij al aan dat we liever iets krachtigers wilden zien. Het was een mooi begin, maar het had ietsjes steviger gemogen."

Oranje-spelers informeren

In een infographic die de KNVB heeft gedeeld, staat dat de bond in 2021 informatiesessies wil organiseren voor de selectie van het Nederlands elftal, in samenwerking met organisaties als Amnesty International. Bosgraaf vertelt dat Amnesty Nederland wederom een brief heeft gestuurd naar de KNVB voorafgaand aan het begin van de WK-kwalificatiewedstrijden. "Daarin informeerden we de Oranje-selectie over de situatie in Qatar en gaven we aan bereid te zijn om de selectie middels een bijeenkomst verder te informeren. Dat laatste is nog niet gebeurd, misschien komt het nog. Maar het was natuurlijk beter geweest als het nu al was gebeurd."

Boycot geen logische optie

Volgens Amnesty International is een boycot hoe dan ook geen logische optie. "Als organisatie kijken we vooral naar de situatie van de mensen die daar werken. Het gaat hen niet helpen als het WK wordt geboycot", zegt Bosgraaf.

Bosgraaf vervolgt: "Als het WK eventueel niet doorgaat, bestaat de kans dat veel arbeidsmigranten naar huis worden gestuurd en hun baan kwijtraken. Het zijn doodarme mensen die hele gezinnen moeten onderhouden. Er is één ding erger dan de slechte arbeidsomstandigheden waar ze nu mee te maken hebben, namelijk geen baan meer hebben. In die zin denken we dat een boycot zelfs nog contraproductief kan zijn."

Het geluid van de voetballiefhebbers

Niet iedereen denkt dat een boycot nutteloos is. Sterker nog, Comité Cancel Qatar 2022 wil ervoor zorgen dat het WK in Qatar volledig wordt gecanceld en streeft naar een verplaatsing van het toernooi. Ex-voetbalblogger en eindredacteur van voetbalblad Staantribune Hein Meurs startte ruim twee jaar geleden al het Twitter-account @CancelQatar2022, waaruit een paar maanden geleden het comité voortvloeide. Naast Meurs, maken ook zijn zoon Teun, sporthistoricus Jurryt van de Vooren en GroenLinks-politicus Huub Bellemakers deel uit van het collectief.

"Wij vertolken het geluid van de voetballiefhebbers die vinden dat onze sport wordt misbruikt door dit WK. Zowel door de FIFA als door Qatar", vertelt Meurs. Dat geluid vertolkt het comité vooral door veel actie te voeren op social media. Zo riep het comité, naar aanleiding van de WK-kwalificatiewedstrijden, de hashtag #Nietbeschikbaar in het leven, die je kunt gebruiken om aan te geven dat je tegen het WK in Qatar bent en dat je de wedstrijden van het Nederlands elftal niet zult kijken als statement. Daarnaast houdt het comité Clubhouse-sessies, heeft het een petitie gestart en volgt en steunt het supporters- en clubacties in binnen- en buitenland.

Voortouw nemen

Dat Amnesty vindt dat een boycot of verplaatsing van het WK niet gaat helpen, kan Meurs enigszins begrijpen. "Zij kunnen de voetballanden en de FIFA nu goed gebruiken om de druk erop te houden, maar wij denken dat Qatar pas écht iets verandert als ze merken dat alle investeringen straks voor niets zijn geweest."

Comité Cancel Qatar 2022 vindt dat de KNVB - bij een kwalificatie van Oranje voor het WK - het voortouw kan nemen door te zeggen dat het Nederlands elftal niet naar Qatar gaat. "Op die manier kan het ervoor zorgen dat ook andere voetbalbonden zich daarbij aansluiten", zegt Meurs. "Om de mensenrechten daar echt te verbeteren, denken wij dat Qatar alleen maar iets gaat veranderen als er een boycot komt, aangezien ze per se als grote sportnatie gezien willen worden. De maatregelen die ze in de afgelopen tijd hebben genomen, onder druk van mensenrechtenorganisaties, namen ze in onze ogen alleen om geen imagoschade op te lopen voor de buitenwereld."

'Halfslachtig statement'

En wat vond het comité van het statement van Oranje tegen Letland? "Nogal halfslachtig", zegt Meurs. "We mogen van de KNVB verwachten dat het een steviger standpunt inneemt." Als het gaat om de rol van de spelers vindt Meurs het een lastige kwestie. "Het blijven volwassen jongens waarvan je ook een mening mag verwachten. Daarom was ik verbaasd dat met name Depay en Wijnaldum aangaven zich nog weinig bezig te hebben gehouden met Qatar en tot voor kort niet wisten wat zich daar afspeelde. Toen dacht ik: dan heb je echt onder een steen geleefd. Tuurlijk, als speler ben je volledig gericht op je carrière, maar dit behoor je toch gewoon te weten?"

'Elke actie is mooi meegenomen'

Meurs geeft aan dat Comité Cancel Qatar 2022 realistisch blijft en beseft dat de kans op een verplaatsing van het WK niet groot is. "Maar we blijven ervoor strijden totdat welke beslissing dan ook een feit is. Elke boycotactie, vanuit welke hoek dan ook, is mooi meegenomen. Bijvoorbeeld een sponsor die zich een dag voor het toernooi terugtrekt. Dit om de FIFA en Qatar te laten beseffen dat ze niet goed bezig zijn en om te voorkomen dat ze straks het WK gebruiken om propaganda te maken en te doen alsof ze het allemaal zo goed voor elkaar hebben."

Ondanks verschillende visies, overeenstemmende conclusie

Het WK in Qatar skippen of niet, dat blijft nog steeds de grote vraag. Wat is de beste keuze? Daar blijven de meningen waarschijnlijk voor altijd over verdeeld. Maar Amnesty en Comité Cancel Qatar 2022 hebben ook een belangrijke en overeenstemmende conclusie, oftewel dat alle inspanningen in ieder geval tot verandering hebben geleid en dat er nog meer positieve verandering zal komen in de toekomst.

Een goed voorbeeld is dat bidprocedures voor toekomstige WK's nu een zogenaamde mensenrechtenparagraaf kennen, waardoor de FIFA ook naar de mensenrechten moet kijken voordat het een WK toewijst. "Hiermee wordt voorkomen dat we weer in zo’n discussie verzeild raken over boycotten of niet, aangezien zo'n land als Qatar sowieso zou afvallen. Hopelijk is het daarom de laatste keer dat we die discussie voeren", zegt Bosgraaf. "Of de FIFA zich aan zijn eigen nieuwe regels gaat houden, moeten we echter nog afwachten."

Achter de oren krabben

Ook Meurs is blij met de veranderingen en blijft hoop houden voor meer verbeteringen. "Veranderingen gaan heel langzaam, maar al het actievoeren heeft hoe dan ook iets opgeleverd. De FIFA zal zich in de toekomst wel eerst een paar keer achter de oren krabben voordat het zo'n toernooi toewijst aan een land waar van alles mis is qua mensenrechten."

Meest effectieve manier

Of de FIFA volledig achter zijn eigen verbeteringen zal staan, is volgens Meurs nog maar de vraag. "In de voetbalwereld moet nu eenmaal geld worden verdiend. Sponsoren zullen in de toekomst wel even nadenken voordat ze zich aansluiten bij zo’n sportevenement, want die zijn natuurlijk ook bang voor imagoschade. Minder sponsoren kost de FIFA ook weer geld. Daarom zal de wereldvoetbalbond waarschijnlijk verbeteringen implementeren omdat ze niet anders kunnen. Het is misschien een cynische redenering, maar het is helaas de meest effectieve manier om iets te veranderen."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -