Gentrificatie in de grote steden: "Mensen worden als ratten weggejaagd uit hun woningen"

De wooncrisis

Dat verandering nodig is, is eigenlijk een understatement, want wie vandaag de dag op zoek gaat naar een sociale huurwoning stuit op de meest bizarre huurprijzen. Zo wordt er bijvoorbeeld aan de Blaak in Rotterdam een nieuw pand gebouwd met maar liefst 612 sociale huurwoningen. Voor een gedeelte van deze woningen, studio’s van 25 vierkante meter, betalen huurders tussen de 695 en 710 euro per maand. Daarbovenop wordt ook nog ruim 200 euro aan servicekosten gerekend en moeten geïnteresseerden 100 euro inschrijfkosten betalen. De huurprijzen van deze 'sociale' huurwoningen zijn opmerkelijk als je rekening houdt met het feit dat je voor hetzelfde geld een woning in de vrije sector kunt huren. Om het plaatje compleet te maken, zijn er ook nog leeftijds- en inkomenseisen en moeten huurders minimaal een HBO/WO-opleiding hebben afgerond. Voldoe je niet aan deze eisen en heb je je toch ingeschreven? Dan ben je je 100 euro inschrijfgeld gewoon kwijt.

Schrijnend

Wijken worden dus ogenschijnlijk opgewaardeerd, maar tegelijkertijd worden grote groepen mensen uitgesloten op basis van diverse factoren. Het is een van de vele schrijnende voorbeelden die gentrificatie in de grote steden kenmerkt en een oplossing voor dit beleid lijkt er helaas (nog) niet te zijn. Dat weerhoudt Mieke er echter niet van om zich vast te bijten in dit probleem en meer mensen in beweging te krijgen om hier een oplossing voor te vinden. Dat mensen wat moesten doen tegen de problemen op de woningmarkt was voor haar al langer duidelijk, maar na de sloop van de Tweebosbuurt in Rotterdam-Zuid vond ze dat het tijd was om zelf in actie te komen. "De sloop van de Tweebosbuurt ging zo ver, buiten mensenrechten om, dat er nu echt iets moest gebeuren. Mensen moeten naar ons gaan luisteren", aldus Mieke.

Van sloopwoning naar sloopwoning

Zelf kreeg ze helaas ook meermaals te maken met de gevolgen van gentrificatie nadat ze in 2006 in Rotterdam kwam wonen. Telkens als ze zich verbonden begon te voelen met een wijk was het weer tijd om te verhuizen naar de volgende sloopwoning. "Ik moest vaak verhuizen en zat vaak in leegstandsbeheer, waardoor ik elke keer terechtkwam in woningen die gesloopt zouden worden, bijvoorbeeld in Crooswijk waar ik lang heb gewoond."

Uiteindelijk is Mieke zelfs een tijdje thuisloos geweest. "Dakloos wil ik het niet noemen, want ik kon altijd wel terecht bij vrienden, maar toch kom je soms in benarde situaties terecht zonder dat je door hebt dat de wooncrisis een collectief probleem is. Ik schaamde me daarom heel lang voor het feit dat ik maar niet de perfecte woning kon vinden, omdat ik daar niet genoeg geld voor had. Nu pas realiseer ik me dat dit onderdeel is van een gigantisch probleem waar je je niet makkelijk uit kan wurmen als individu."

Economische ongelijkheid

Ook Isaura, woonachtig in Amsterdam, ziet dat het een probleem is waar je in je eentje weinig tegen kan doen. Daarnaast is het probleem niet los te zien van de economische ongelijkheid in bepaalde wijken die decennia geleden door de overheid zelf gecreëerd is met het woonbeleid. "Door het woonbeleid van de gemeente Amsterdam ontstond de woonsegregatie van donkere migranten in de Bijlmer of islamitische migranten in Amsterdam-West en Oost. Door middel van gentrificatie proberen ze daar nu afbreuk aan te doen", vertelt Isaura. "Gemeenten zijn heel vocaal over hun beleid en zeggen dat ze woningen willen bouwen voor iedereen, maar in de praktijk zie je toch iets heel anders."

Dat het sloop- en woonbeleid van grote steden iets wegheeft van racisme en daarnaast kansenongelijkheid alleen maar in de hand werkt, is volgens Mieke en Isaura goed merkbaar. Een goed voorbeeld daarvan is de Bijlmer. "Dat is eigenlijk een gecreëerde ghetto", aldus Isaura. "Het was gemeentelijk beleid om woningen daar toe te wijzen aan mensen met een Surinaamse, Antilliaanse of Afrikaanse achtergrond. Dat is niet zomaar een wijk geworden met een bepaalde cultuur. Dat is in de jaren 80 door de gemeente zo georganiseerd."

Gemeentelijke gentrificatie

Dat de gemeente het probleem uit de jaren 80 nu probeert recht te zetten, betekent dat veel sociale huurwoningen in Amsterdam-Zuidoost tegen de vlakte gaan zonder dat daar voldoende sociale huurwoningen voor in de plaats komen. Daarbij opgeteld zijn de woningen vooral bedoeld voor mensen met een (boven)modaal inkomen. "Daarmee heeft de gemeente eigenlijk van tevoren al bepaald dat de vorige bewoners niet meer terug kunnen keren", zegt Isaura. "Vervolgens is het aanbod dat men krijgt overal behalve in Amsterdam. Bovendien blijkt vervolgens dat het percentage aan sociale huurwoningen in nieuwbouwwijken van 45% naar 25% is gegaan. Dat is gewoon gemeentelijke gentrificatie en de mensen die daardoor het hardst getroffen worden zijn mensen met een bepaalde immigratieachtergrond."

Dat de gemeente Amsterdam de sloop van sociale huurwoningen toelaat is opmerkelijk aangezien het stadsbestuur jaarlijks erop gehamerd heeft dat er meer sociale huurwoningen moeten worden gebouwd. Toch heeft het woonbeleid van de gemeente daar niet voor gezorgd. "Het is oprecht schandalig. Hoe kun je het woonprotest steunen, terwijl je juist meedoet aan de afbreuk van die sociale huurwoningen?"

Dat is niet het enige waar voornamelijk mensen met een migratieachtergrond tegenaan lopen. Ook krijgen ze op de woningmarkt te maken met discriminatie van makelaars en woningcorporaties, omdat er al vanuit gegaan wordt dat ze de maandelijkse huur niet kunnen ophoesten. Daardoor maken ze geen schijn van kans tegen bijvoorbeeld witte huurders. Het probleem is daarom twee keer zo groot voor mensen met een migratieachtergrond.

De effecten van gentrificatie

Gentrificatie heeft dus grote gevolgen voor mensen uit een lagere sociale klasse, maar wat betekent het uiteindelijk voor hen om elke keer te moeten verhuizen? Gemeenten investeren namelijk liever in nieuwbouwprojecten in armere wijken dan in de mensen die daadwerkelijk voor positieve verandering in deze wijken zouden kunnen zorgen. Volgens Mieke creëren gemeenten daardoor zogenaamde stadsnomaden die telkens van sloopwoning naar sloopwoning verhuizen, omdat ze nergens echt gewenst zijn. "Uiteindelijk zorg je er dus voor dat mensen zich waardeloos gaan voelen. Alsof ze een probleem zijn en dat de grond onder hun voeten waardevoller is dan zij. Mensen worden als ratten weggejaagd uit hun woningen, omdat de buurt opgeknapt moet worden. Je creëert dan als het ware stadsnomaden die nergens welkom zijn of volledig vertrekken uit de stad en alles moeten achterlaten."

Onderliggende problemen

Het doel van gentrificatie is om armoede te bestrijden en te zorgen voor internationale bedrijvigheid, maar deze problemen worden eigenlijk nooit opgelost. Volgens Isaura wordt het probleem enkel verplaatst naar andere plekken in het land. Wat er gebeurt is dat Amsterdammers bijvoorbeeld massaal uitwijken naar Almere. "Daar wordt over tien tot vijftien jaar hetzelfde probleem verwacht als in Amsterdam. Gemeenten zouden ook gewoon kunnen verdienen aan de renovatie van woningen, wat uiteindelijk beter zou zijn als ze ook hun ecologische voetafdruk willen verkleinen. Daarnaast kunnen ze beter investeren in de jeugd, zodat zij juist kunnen zorgen voor internationale bedrijvigheid. Zorg ervoor dat de oorspronkelijke bewoners in de wijk ook op het niveau van de middenklasse komen."

Aantal daklozen verdubbeld

In het ergste geval zorgt gentrificatie er zelfs voor dat mensen dakloos worden. Zo is het aantal dak- en thuislozen in Nederland de afgelopen tien jaar verdubbeld. En dat terwijl de te hoge huur- en koopprijzen van woningen ook nog eens maken dat er leegstand ontstaat. Het sloop- en woonbeleid van gemeenten lijkt dus veel minder te gaan over burgers voorzien van hetgeen waar ze recht op hebben, een dak boven hun hoofd, maar juist meer om hoeveel geld nieuwbouwprojecten kunnen opleveren.

Maar ondanks dat gemeenten de opwaardering van wijken als een verbetering zien, zorgt de verdrijving van kwetsbare bewoners op den duur ook voor problemen voor de rijkere bewoners van de wijk, vertelt Mieke. "Zij willen ook goede zorg krijgen, goede leerkrachten voor hun kinderen of naar een museum in de buurt gaan, maar dat kan helaas niet, omdat deze mensen de stad hebben verlaten en niet de financiële middelen hebben om terug te keren."

De oplossing?

Zoals eerder gesteld is een oplossing nog lang niet in zicht. Tijdens Prinsjesdag maakte de koning bekend dat er voor de komende tien jaar 1 miljard euro beschikbaar wordt gesteld om extra woningbouw te stimuleren. Uiteindelijk moeten er 900.000 nieuwe woningen bij komen. De vraag is echter of dat voldoende is. "1 miljard euro extra voor woningbouw is te weinig als je je bedenkt dat er een tekort is van 9 miljard", aldus Isaura. "Je hebt nu al hele lange wachtlijsten. Dus voordat die woningen überhaupt zijn gebouwd is de wachtlijst nog langer. Daarnaast weten we nog niet eens waar ze gaan bouwen. Je kan het geld wel beschikbaar stellen, maar die 1 miljard is voor heel Nederland bestemd. Wat blijft daar per gemeente nou daadwerkelijk van over? Niet veel in elk geval."

Verschillende politieke partijen, waaronder BIJ1, de PvdA en GroenLinks hebben zich inmiddels ook uitgesproken tegen het sloop- en woonbeleid van veel gemeenten en vinden dat de verhuurdersheffing moet worden afgeschaft. Deze extra belasting op de bouw van sociale huurwoningen heeft er namelijk toe geleid dat woningcorporaties steeds meer koop- en vrijesectorwoningen zijn gaan bouwen en minder sociale huurwoningen. Daarnaast heeft demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Kajsa Ollongren de initiatiefnemers van het woonprotest uitgenodigd om te praten over de problemen op de woningmarkt.

Politiek bewustzijn

Volgens Isaura is het sowieso van belang dat mensen hun politieke bewustzijn vergroten om ook maar iets te kunnen doen tegen gentrificatie. "Ik denk dat het sowieso helpt als mensen politiek wat actiever worden en protesteren. Ook naar de gemeenteraden gaan en daar petities indienen bijvoorbeeld kan helpen. Op dit moment zijn gemeentes verantwoordelijk voor het woonbeleid, maar de woede in de samenleving is vooral gericht naar de overheid. Er is geen nieuwbouwproject dat erdoorheen komt zonder toestemming van de gemeente. Daar moet je je dus op richten."

Demonstraties gaan gewoon door

Voor Mieke was het woonprotest in ieder geval een groot succes. Dat ze 15.000 mensen op de been wist te krijgen had ze namelijk nooit verwacht. "We hoopten op een paar honderd mensen op de dam en vervolgens moesten we naar een andere locatie, omdat de demonstratie te groot zou worden. Het heeft mijn verwachting sowieso overtroffen. Het probleem leeft overal en mensen maken zich zorgen. Zelfs de VVD’er die een huis heeft, maar geen huis voor z’n dochter kan kopen, maakt zich zorgen en dat is goed. Dat betekent dat we vruchtbare grond hebben voor veel meer."

De strijd die Mieke, Isaura en vele anderen voeren tegen de wooncrisis heeft dus klaarblijkelijk iets positiefs in gang gezet, maar daar blijft het niet bij. Ondertussen gaan de demonstraties tegen gentrificatie gewoon door. Zo vindt het eerstvolgende protest plaats in Rotterdam op 17 oktober en zullen er nog meer demonstraties volgen door heel het land, waaronder in Den Haag, Utrecht en in Nijmegen. "We gaan door totdat we krijgen wat we willen. We blijven grotere bewegingen bouwen met alle knappe koppen die veel van gentrificatie afweten, zodat we met concrete oplossingen kunnen komen en niet overkomen als hele boze jongeren die heel de dag de straat op gaan. Wij hebben ook een stem en we moeten gehoord worden."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -