Cigdem Yuksel over beeldvorming moslima's in Nederlandse media: "Eenzijdig en negatief"

Beeldvorming

De beelden die je je hele leven lang ziet, bijvoorbeeld in films, in het nieuws en in de krant, bepalen voor een groot deel hoe je naar de buitenwereld kijkt. Dat noem je ook wel beeldvorming. Fotograaf Cigdem houdt zich al een tijd lang bezig met dit onderwerp en met name met hoe er wordt gekeken naar moslima's in Nederland. "Ik hoor mijn hele leven lang al opmerkingen over dat ik zo goed Nederlands spreek. Sommige mensen denken dat dat een compliment is, maar eigenlijk betekent zo'n opmerking dat er niet van je wordt verwacht dat je goed Nederlands spreekt", vertelt ze. "Mijn zusje draagt een hoofddoek en zij merkt het ook. Het stereotiepe beeld van de moslima wordt constant op ons geprojecteerd." Als fotograaf begon Cigdem zich af te vragen welke rol fotografie speelt als het gaat om hoe men naar moslima's kijkt in de samenleving.

Onderzoek ANP Beeldbank

Twee jaar geleden besloot Cigdem onderzoek te doen naar de beeldvorming van moslima's. "Samen met onderzoeker Ewoud Butter analyseerde ik 4500 foto's die vindbaar zijn met de zoekterm 'moslima' in de ANP beeldbank. Daar vinden kranten en nieuwszenders foto's die ze kunnen gebruiken bij nieuwsberichten. Uit het onderzoek bleek dat het beeld van moslima's vrij eenzijdig is. Ze worden vaak op straat gefotografeerd, onherkenbaar en op afstand." Naar aanleiding van deze bevindingen besloot Cigdem om samen met podcastmaker Maartje Duin de podcast Moslima te maken, waarin ze het gesprek aangaat met collega-fotografen, beeldbank ANP en beeldredacteuren van kranten. "We wilden kijken hoe het beeld van de moslima minder eenzijdig kan worden."

Onderzoek kranten

Omdat er geen duidelijke oplossing gevonden werd in de podcast, besloot Cigdem een vervolgonderzoek uit te voeren. "Ewoud en ik analyseerden meer dan 2500 foto's van gesluierde moslima's uit de kranten De Telegraaf, NRC en de Volkskrant. Op die manier wilden we inzicht krijgen in welke foto's krantenlezers de afgelopen twintig jaar hebben gezien als het gaat om gesluierde moslima's."

Gesluierde moslima's in het buitenland

Volgens de resultaten van het tweede onderzoek krijgen krantenlezers voornamelijk gesluierde moslima's in het buitenland te zien. Meestal zijn ze aan het vluchten, aan het demonstreren of lopen ze over straat, net als op de foto in de header van dit artikel. Ook zijn moslima's op de foto's in de onderzochte kranten vaak te zien in een vluchtelingenkamp, op een begrafenis of ergens tussen het puin. "Er zijn ook foto's van vrouwen die aan het werk zijn, daar is het beeld iets gevarieerder. Zo zien we journalisten en vrouwen die in een lab, in het onderwijs of in de zorg werken." Foto's van vrouwen die aan het werk zijn, zijn echter minder vaak te zien in kranten, wanneer je het vergelijkt me de rest van de foto's van gesluierde moslima's in de kranten.

Negatief nieuws

In het onderzoek werd ook gekeken naar welke onderwerpen er worden besproken bij de foto's van moslimvrouwen. Daaruit bleek dat foto's van gesluierde moslima's vaak te zien zijn bij negatief nieuws." De meeste foto's van gesluierde vrouwen staan bij artikelen die over het buitenland, oorlog, conflict, bezetting, vluchtelingen of migratie gaan. De artikelen met foto's van gesluierde moslima's die over Nederland gaan, focussen vooral op de multiculturele samenleving, vluchtelingen, migratie en de islam. Het beeld is dus vrij eenzijdig en negatief", aldus Cigdem.

In de conclusie van het onderzoek stellen Cigdem en Ewoud dan ook dat het belangrijk is om een gevarieerd beeld te laten zien. "Dat is belangrijk omdat vooral krantenlezers die niet in contact staan met moslima's, afhankelijk zijn van de media als het gaat om de manier waarop ze naar deze vrouwen kijken. En dat heeft weer effect op de maatschappelijke positie van moslima's", aldus Cigdem.

Gebrek aan representatie

Het eenzijdige beeld van moslima's in de media is niet zonder consequenties. Moslima's krijgen namelijk regelmatig te maken met vooroordelen, (online) haat en zelfs bedreigingen. Zo deelde Tweede Kamerlid Kauthar Bouchallikht onlangs een tweet van iemand die zegt niet te kunnen wennen aan haar aanwezigheid in de Tweede Kamer. Volgens socioloog Berna is dit het gevolg van een gebrek aan representatie. "Daardoor kunnen mensen niet wennen aan het beeld van een democratisch gekozen moslimvrouw die toevallig een hoofddoek draagt en keihard haar best doet voor een beter Nederland."

De moslima in de academische wereld

Ook in andere sectoren krijgen moslima's te maken met vooroordelen. "Ik werk in de academische wereld, waar ik vaak voor student word aangezien", vertelt Berna. "Daardoor word ik regelmatig gevraagd wat ik daar doe, met de mededeling dat deze afdeling voor medewerkers is en niet voor studenten. Het beeld dat we in Nederland hebben van mensen met een hoofddoek is zo eenzijdig, dat het niet eens in ze opkomt dat ik ook medewerker zou kunnen zijn."

"Er schuilt een individu achter de hoofddoek"

Volgens Berna zorgt een gebrek aan representatie ervoor dat het beeld van de gesluierde moslima een soort icoon wordt. "We vergeten dat er een individu schuilt achter de hoofddoek." Dat merken moslima's in hele alledaagse situaties. "Laatst zat ik een broodje kroket te eten op een terrasje in mijn wijk. Aan de tafel achter mij kwam een oud stel zitten. Ik hoorde ze over me praten, alsof ik een bezienswaardigheid was.", vertelt Berna. "Ze zeiden: dat zie je ook niet elke dag. Daarmee bedoelden ze dat je niet elke dag een moslima een kroket ziet eten op een terrasje." Ze wilt geen onruststoker zijn, dus Berna besluit niets te zeggen tegen het stel. Toch vindt ze het lastig. "Ik kan niet eens rustig ergens een hapje eten. Er is altijd de mogelijkheid dat ik te maken krijg met microagressies of racisme, puur omdat ik een hoofddoek draag."

Slachtoffer van islam of islamofobie?

Volgens Berna worden moslima's in de Nederlandse media vooral geportretteerd als slachtoffer van zichzelf, van hun familie of van de islam. "Dat beeld is oververtegenwoordigd en heel erg uitvergroot, terwijl dat voor de meeste moslima's niet de ervaring is. Je ziet moslimvrouwen in de Nederlandse media echter zelden als slachtoffer van islamofobie en racisme, terwijl dat wel iets is waar de meeste moslima's in Nederland mee te maken hebben." Daardoor is er volgens Berna maar weinig ruimte voor begrip, erkenning en empathie voor moslimvrouwen die zich uitspreken over het feit dat ze slachtoffer worden van islamofobie of racisme.

S.P.E.A.K.

Een aantal jaar geleden besloot Berna samen met drie andere moslima's het vrouwencollectief S.P.E.A.K. op te richten. "We bespraken regelmatig onze ervaringen met islamofobe microagressies op de werkvloer. We wisten niet altijd hoe we ermee moesten omgaan, dus besloten we ons te organiseren en meer gelijkgestemden bij elkaar te brengen. Niet alleen om moslimvrouwen zichtbaarder te maken, maar ook om een supportnetwork te creëren voor onszelf. We zetten ons in tegen racisme, islamofobie, seksisme en uitsluiting en spreken ons uit tegen eenzijdige beeldvorming."

Wie is verantwoordelijk?

Volgens Cigdem ligt de verantwoordelijkheid om iets te veranderen aan de eenzijdige beeldvorming bij ons allemaal, maar in eerste instantie bij beeldmakers en mediamakers. "Denk aan fotojournalisten en beeldredacteuren die de foto's kiezen, maar ook journalisten en hoofdredacteuren zijn verantwoordelijk. Het is belangrijk om bewust te worden van bepaalde stereotiepe beeldvorming van groepen mensen in de samenleving", vertelt Cigdem. "Zodra je je daar bewust van bent, kun je veel scherper kijken naar je eigen werk."

Stereotypering andere bevolkingsgroepen

Het is niet makkelijk om van de een op de andere dag over te gaan naar een andere manier van werken. Daarom zou het volgens Cigdem fijn zijn als er tijd en geld wordt vrijgemaakt om actief beleid te maken om stereotiepe beeldvorming tegen te gaan en tot representatiever fotogebruik te komen op redacties. "Ik heb het nu vooral over moslima's, maar we hebben te maken met stereotyperingen van veel meer bevolkingsgroepen in de samenleving. Denk aan mensen met een beperking, mensen met een Aziatisch uiterlijk, de zwarte gemeenschap en nog veel meer groepen."

Afhankelijk van beelden

Een betere representatie van moslima's in de media is dus belangrijk, zeker voor de mensen die niet veel moslima's in hun omgeving hebben en ze dus alleen kennen van de beelden die ze zien. "Zo kunnen mensen inzien dat moslima's ook wensen, dromen, ambities, hobby's en bezigheden hebben, die niet allemaal te maken hebben met de islam. Moslima's zijn meer dan dat", vertelt Berna.

Evenement Moslima #2: De nieuwe beeldvormers

Op 28 november organiseert Pakhuis de Zwijger een tweede bijeenkomst over de macht van beeld in de Nederlandse media. Daar gaat Cigdem in gesprek met beeldredacteuren, fotografen en journalisten over hoe stereotiepe beeldvorming kan veranderen en wat er voor die verandering nodig is. "Maar we zullen ook inspirerende voorbeelden laten zien uit het binnen- en buitenland. Wat doen de mensen die het al goed doen en wat kunnen we daarvan leren?"

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -