Eindelijk excuses voor het slavernijverleden, maar wat betekent dat voor de toekomst?

Geen excuses

Op 1 juli 2023 is het precies 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij afschafte in Suriname en de voormalige Nederlandse Antillen. Wellicht kun je je nog herinneren dat premier Rutte tijdens het racismedebat in juli 2020 aangaf dat volgend jaar een herdenkingsjaar wordt, waarbij extra aandacht wordt besteed aan het koloniale verleden. In hetzelfde debat gaf hij ook aan dat er (voorlopig) geen excuus zou komen voor de slavernij, omdat dit te ingewikkeld zou zijn en zou kunnen leiden tot polarisatie. Bovendien zou Nederland mogelijk juridisch aansprakelijk gesteld kunnen worden.

Toch wel excuses

Dit jaar maakt het kabinet echter een ommezwaai en lijkt het, tot de verbazing van veel belangenorganisaties, zo snel mogelijk excuses te willen maken. 19 december is volgens velen een willekeurige datum, maar afgelopen vrijdag werd duidelijk waarom deze datum werd gekozen. Zo bracht Xander van der Wulp, politiek verslaggever bij de NOS, naar buiten dat de keuze voor 19 december vooral praktische redenen heeft. Zo wil het kabinet het liefst vóór het herdenkingsjaar excuses maken, omdat het volgens de regering raar is om een belangrijk jaar in te gaan zonder dat er stelling is genomen.

Waarom op 19 december?

Daarnaast heeft de datum ook te maken met de verschillende agenda’s van kabinetsleden. Het kabinet wil namelijk zeven bewindslieden op verschillende locaties hebben, wat betekent dat er rekening gehouden moet worden met zeven verschillende agenda’s. Een andere reden is dat het kabinet van mening is dat ze nooit iedereen tevreden kunnen stellen. Hoe eerder ze excuses kunnen maken, hoe beter is de gedachte. Ten slotte wil het kabinet zo snel mogelijk excuses maken, omdat de politieke situatie in Nederland momenteel onzeker is. In het geval dat er volgend jaar een ander kabinet komt, zou het zomaar zo kunnen zijn dat de excuses wederom op de lange baan wordt geschoven of helemaal niet meer komt.

Kritiek op datum

Volgens Mitchell Esajas van The Black Archives is het met name vanwege het laatste punt begrijpelijk dat het kabinet de afweging maakt om zo snel mogelijk excuses aan te bieden. "Als dat het argument is kan ik het enigszins begrijpen. maar dan vind ik alsnog wel dat er duidelijke communicatie moet zijn, dat je respectvol moet zijn naar de nazaten van de tot slaaf gemaakten toe en een dialoog met ze voert", vertelt Mitchell aan FunX.

De keuze om het excuus op 19 december aan te bieden, wijst er dan ook op dat er op geen enkel moment een dialoog is gevoerd met belanghebbenden. Dit leidde tot grote verontwaardiging bij verschillende organisaties die zich inzetten op het gebied van de Afro-Caribische cultuur, waaronder Stichting Eer en Herstel, KOZP en Stichting Keti Koti. "Diverse organisaties en community leaders hebben in Nederland, Suriname en op de eilanden aangegeven dat (h)erkenning, excuus en herstel in overleg met de gemeenschap moet plaatsvinden", liet KOZP weten.

Vorm van excuses

Vanwege de verontwaardiging hebben beleidsmakers besloten om met verschillende organisaties te overleggen over de manier waarop de excuses vorm zouden moeten krijgen. Helaas heeft dat tot nu toe niet geleid tot overeenstemming tussen alle betrokken partijen. Dat resulteerde afgelopen vrijdag in een kort geding waarbij de organisaties eisen dat de excuses pas op 1 juli komen en niet op 19 december. "Het loopt niet zoals het zou moeten lopen als je alles zo kort voor tijd nog moet rechttrekken. Dat getuigt er niet van dat het netjes is voorbereid", liet advocaat Joancy Breeveld kort voor de zitting weten aan RTL Nieuws.

Hoogste tijd voor excuses

Vanwege alle kritiek zou je haast denken dat de gehele Surinaamse en Caribische gemeenschap in Nederland fel tegen de excuses op 19 december zijn, maar niets is minder waar. Zo heeft de Nationale Reparatie Commissie Suriname (NRCS) geen bezwaar tegen die datum. NRCS-voorzitter Armand Zunder noemt de wijze waarop de excuses tot stand is gekomen weliswaar 'ongelukkig', maar geeft ook aan dat er al jaren gevraagd wordt om excuses en dat het daar de hoogste tijd voor is. Ook de Dialooggroep Bonaire erkent dat de weg naar het excuses rommelig verloopt, maar dat ze geen bezwaar hebben tegen de datum van het excuus. "Wij vinden het niet zo interessant om te zeggen dat de excuses te laat zijn, of te vroeg zijn, of dat die onverwacht is gekomen. Maar de eilanden zouden inbreng hebben in het proces en dat is nog niet helemaal goed verlopen", aldus voorman Arthur Sealy tegenover Caribisch Netwerk.

'Politiek proces'

Hoewel de meningen over de snelheid waarmee excuses gemaakt worden tot op zekere hoogte uiteenlopen, is er in ieder geval overeenstemming over het gegeven dat Nederland het leed van de tot slaaf gemaakten en de doorwerkingen van het verleden op het heden moet erkennen. Wel geeft Mitchell Esajas aan dat belanghebbenden niet te naïef moeten zijn. "Het is een politiek proces. Het gaat er niet per se om of het excuus oprecht is. Het blijft politiek en Rutte is waarschijnlijk gedwongen om dit te doen. Daarom is het voor ons als gemeenschap niet alleen belangrijk om excuses te eisen, maar willen we ook dat er dialogen gevoerd worden met nazaten van tot slaaf gemaakten in Caribisch Nederland, Suriname en in Nederland over hoe er invulling gegeven moet worden aan het excuus."

Advies

Vorig jaar kwam het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden in het rapport Ketenen van het verleden met het advies dat excuses vooral gericht moet zijn op het bouwen aan een gezamenlijke toekomst en dat de gevolgen van het koloniale verleden integraal en systemisch aangepakt moeten worden. Denk daarbij aan meer aandacht voor het slavernijverleden in het onderwijs, actieve bestrijding van racisme en discriminatie, rehabilitatie van verzetshelden, duurzame financiering van herstelmaatregelen en een nationaal onderzoeksprogramma naar het slavernijverleden en de doorwerking ervan. Vooralsnog is er weinig bekend over de toespraak die Rutte vandaag zal houden, maar het heeft er alle schijn van dat de premier in elk geval één advies - het maken van excuses - uit het rapport opvolgt.