Waarom we massaal bang worden van een virus

Laten we vooropstellen dat het COVID-19-virus wel degelijk een gevaar is. Er zijn mensen aan overleden, en je kan er behoorlijk ziek van worden. Op het moment van schrijven zijn 82 mensen in Nederland besmet met het virus, en wordt er nog een flinke stijging verwacht. Maar wie Facebook opent of op Twitter zit en de hashtag #coronavirus opzoekt, ziet een constante stroom aan berichten erover. En ook de grote nieuwsmedia berichten er veel over op liveblogs en met pushberichten.

De vraag is: hoe komt het dat we zo bang zijn geworden van een virus dat in Nederland (nog) niet tot doden heeft geleid en dat een sterftecijfer heeft tussen de 0.6% en 2.0%?

DIRECT IN DE OVERLEVINGSSTAND

“Wij zijn heel slecht in staat om een goede afweging te maken van hoe reëel een dreiging is,” zegt Hiske Arts. Zij is bedenker van de Angstfabriek, een fictieve fabriek die laat zien hoe angst gemaakt wordt. Een onderdeel van de Angstfabriek was een installatie die de Bankmakerij heette. Hierin konden mensen zelf berichten creëren om anderen bang te maken. “Wat je zag, is dat het zoveel uitmaakt welke beelden je gebruikt en voor welke woorden je kiest,” vertelt Hiske. Die beelden en woorden, zorgen er voor dat we in een bepaalde paniek-modus terecht kunnen komen. Op dit moment is vooral het aantal berichten dat over corona naar buiten komt reden voor veel mensen om ongerust te worden. Iedere tien minuten is er nieuw verhaal te vinden of een nieuwe update over het virus. Neppe nieuwsberichten over nieuwe besmettingen van het virus worden gemaakt, en mensen bestoken elkaar met complottheorieën.

Angstexpert Joke Straathof, ziet ook dat de verhalen in het nieuws bij sommige mensen een bepaalde overlevingsdrang oproept. “Dit virus lijkt in ons oer-brein een direct gevaar omdat je er dood aan kunt gaan. En ons lijf is erop geprogrammeerd om dan acuut in de survivalmodus te schieten.” Een lichaam dat wilt overleven heeft drie dingen nodig: zuurstof, eten en een dak boven je hoofd. “Daarom zie je dat sommige mensen ook meteen gaan hamsteren, en blikken eten inslaan voor de komende weken,” vertelt Joke.

HET IS ONZICHTBAAR MAAR CONCREET

Hoe kan het dat we bang worden van een virus die onzichtbaar is? We schieten veel minder in de stress van de klimaatcrisis, die ook dodelijk kan zijn voor ons. Volgens Hiske is dat onzichtbare juist wat de dreiging van het virus groter maakt. “Die lijkt daardoor oncontroleerbaar. Bovendien is het een nieuw virus, en we zijn vaak geneigd om bang te worden van nieuwe dingen.”

Tegelijkertijd, is het veel makkelijker om iets te kunnen doen tegen de verspreiding van het virus dan tegen klimaatverandering. Hiske: “Je kan je handen vaker wassen, thuis werken en een mondkapje dragen. Bij het tegengaan van klimaatverandering weten we dat we met zijn allen in actie moeten komen.” Hierdoor wordt de dreiging volgens Hiske juist concreter waardoor we ook sneller geneigd zijn actie te ondernemen. Die actie wordt vervolgens breed uitgemeten in de media.

En daar zit ook een probleem. Volgens angstexpert Joke, maken we een verhaal in ons eigen hoofd als een dreiging onzichtbaar is. Dat verhaal voeden we met nieuwsberichten en andere artikelen op social media.

“Mensen die al sneller angstig zijn, of bijvoorbeeld hypochondrisch zijn, die maken dan een verhaal in hun hoofd over het gevaar. Als je dan de hele dag het nieuws erover leest, wordt het alleen maar erger totdat je er zelfs slapeloze nachten van krijgt.”

SLAPELOZE NACHTEN DOOR ANGST

Online filmmaker en Youtuber Alwin van Vet Gezellig weet alles over slapeloze nachten door angstig te zijn. “Toen SARS een dreiging was in de wereld, kon ik ’s avonds niet slapen omdat ik bang was dat ik het had.” Alwin maakte in 2018 een film over zijn angststoornis, waar hij al sinds zijn negende last van heeft. Hij durfde op een gegeven moment de straat niet meer op omdat hij bang was dat hij een hartaanval kreeg. Maar nu ervaart hij gelukkig niet zoveel angst voor het coronavirus. “Ik ben wel iets meer mee bezig dat ik mijn handen in mijn zakken houd in het openbaar vervoer, maar verder voelt het nog steeds wel als een ver-van-mijn-bed-show.”

ROL VAN DE MEDIA

Toen Alwin bang was om SARS te krijgen, keek hij iedere avond het journaal waarmee hij zijn angst voedde. Daarom ziet hij in dat het niet helpt om alle berichtgeving over het COVID-19-virus in de media te lezen. “Er wordt de hele tijd heel heftige informatie gegeven, maar ik probeer alleen informatie te lezen van doktoren en het RIVM bijvoorbeeld.”

Maar Hiske vermoedt dat de berichtgeving rondom corona juist beter en gedetailleerder kan. “Ik zie dat de Nederlandse overheid probeert om zo min mogelijk paniek te zaaien. Er wordt constant verwezen naar het protocol, maar die houding zorgt er voor dat de informatie op de oppervlakte blijft.” Zij denkt dat het verstandiger is om mensen juist helder uit te leggen welke stappen de overheid neemt en wat de overwegingen zijn. “Zo wek je veel meer vertrouwen en voorkom je dat mensen hun informatie ergens anders vandaan gaan halen.”

TIPS OM JE ANGST TE VERMINDEREN

Alwin heeft wel een tip voor mensen die nu banger zijn om ziek te worden door het coronavirus. “Probeer zo veel mogelijk je eigen leven te leiden en vermijd plekken niet. Vermijdingsgedrag zorgt er juist voor dat je banger wordt. Hoe meer je er in je hoofd mee bezig bent, des te meer je de angst voedt.”

Ook Joke adviseert om niet te veel aandacht aan je angst te geven. “Laat je die de hele tijd schreeuwen of stop je die stem in je hoofd ook af en toe?” Volgens haar is daar nog een belangrijke reden voor: mensen die angstiger zijn, hebben meer stress en dat zorgt er juist voor dat je immuunsysteem minder goed werkt. “Als je je prettiger en gezonder voelt, dan gaat je energie omhoog en ben je ook sterker om eventuele virussen te lijf te gaan.”