Doven zijn niet zielig: "Wij zijn ook gewoon mensen die normaal kunnen functioneren"

"Vaak denken horenden dat wij zielig zijn maar wij zijn ook gewoon mensen die normaal kunnen functioneren, maar het enige verschil is dat wij niet kunnen horen." - Valmira

Jong en doof

In Nederland zijn er ongeveer 1,5 miljoen doven en slechthorenden. Daarvan zijn er zo'n 30.000 doof geboren of op jonge leeftijd doof geraakt. Hoe het is om jong en doof te zijn? Dat vindt Tobias een lastige vraag: "Wat als ik aan jou vraag hoe het is om jong en horend te zijn?" Tobias weet niet anders dan dat hij doof is. Hij laat zich er in ieder geval niet door kisten. "Ik geniet enorm van mijn leven. Ik hou van mijn werk en alle leuke dingen die ik in mijn vrije tijd doe, zoals met vrienden afspreken, uitgaan, gamen, sporten."

"Ik zeg altijd: de maatschappij maakt ons gehandicapt. Niet wijzelf." - Tobias

Ook de 20-jarige Valmira Selmani laat zich niet tegenhouden door haar beperking. "Vaak denken de horenden dat wij zielig zijn maar wij zijn ook gewoon mensen die normaal kunnen functioneren, maar het enige wat wij niet kunnen is horen", vertelt ze. "Dove en slechthorende mensen zoals ik hebben meestal dezelfde interesses als horenden. De meeste dove mensen willen ook graag uitgaan, naar de film en naar festivals."

Muziek

Je zou het misschien niet verwachten, maar net als Tobias en Valmira gaan heel veel doven en slechthorenden gewoon naar (muziek)festivals. "Hoe wij het beleven, is een klein beetje anders dan horenden", legt Tobias uit. "Het enige verschil is dat we geen muziek kunnen horen, maar het voelen van de muziek is al genoeg om zin te krijgen in dansen."

Sommige dove festivalgangers nemen een muziektolk mee. Helaas is dit niet altijd mogelijk, vertelt Valmira: "Soms wordt op festivals de muziektolk, de tolk die in gebarentaal muziek vertaalt, niet toegelaten. Het is erg belangrijk dat alle festivals en feestjes de muziek gebaren tolk toelaten, hierdoor is de kans groot dat er meer doven/slechthorenden naar de festivals gaan."

AANDACHT

Deze week werd bekend dat er steeds meer mensen geïnteresseerd zijn in de opleiding tot gebarentolk. Dat komt vooral door tolk Nederlandse Gebarentaal Irma Sluis, die op de corona-persconferenties meerdere keren viral ging met haar gebaren. Hogeschool Utrecht, de enige school waar deze opleiding gevolgd kan worden, liet vorige week aan NU.nl weten daar blij mee te zijn: "Het is fijn dat er meer bewustzijn is over het belang van deze vorm van communicatie waar honderdduizenden mensen in Nederland mede afhankelijk van zijn."

Het bewustzijn over het belang van een gebarentolk bij persconferenties, is helemaal niet zo vanzelfsprekend. Sterker nog, aan het begin van de coronacrisis was er nog helemaal geen gebarentolk geregeld. Pas toen activist Machiel Ouwerkerk - zelf doof - met een bordje langs een NOS-verslaggever liep met 'Waar is de gebarentolk voor doven in tijden van crisis?' kwam er aandacht voor.

Screenshot NPO Start

TEKST OF GEBARENTAAL

Misschien denk je nu: waarom is een gebarentolk nodig? Je kunt toch gewoon ondertiteling lezen? Of achteraf een uitgeschreven tekst? Maar dat is niet hetzelfde, legt Tobias uit. "Iedereen heeft recht op de volledige informatie op hetzelfde tijdstip. Wat als er een persconferentie komt waarin wordt gezegd dat er een noodsituatie is en iedereen moet inpakken, bijvoorbeeld?" Daarnaast is (het geschreven) Nederlands voor de meeste dove mensen niet hun eerste taal, dat is namelijk gebarentaal. Dat maakt het voor hen vaak lastiger om ingewikkelde teksten of een gebrekkige ondertiteling te lezen. Bovendien missen in tekst ook veel aspecten die in gebarentaal wel goed uit te drukken zijn: "Intonatie, bijvoorbeeld. Is iets sarcastisch bedoeld? Of boos?"

Kennis verspreiden

Tobias vindt het jammer dat er een pandemie voor nodig was om het belang van een gebarentolk aan te tonen. "Dan pas worden wij dove mensen met onze taal serieus genomen. Terwijl we al jarenlang om erkenning van Nederlandse Gebarentaal vragen. Als ik kritisch mag zijn, is dit best een aparte situatie. Dankzij corona is er echt meer aandacht voor gebarentaal. Moeten wij dove mensen nou blij zijn dat er een coronacrisis is?"

Ondanks de manier waarop het gegaan is, ziet Tobias wel kansen nu er meer aandacht is voor gebarentaal. "We moeten onze kans grijpen om nog meer over onze subcultuur te vertellen en kennis te verspreiden." Daar heeft hij zich al vaker voor ingezet. Zo was hij te zien in de documentaire Doof Kind, die zijn vader over hem maakte.

Vaker een gebarentolk

Als het aan Tobias en Valmira ligt, moet er veel vaker een gebarentolk of ondertiteling beschikbaar zijn. "Er zijn regelmatig Nederlandse films in de bioscoop zonder ondertiteling, omdat de film in het Nederlands wordt gesproken. Maar er wordt geen rekening gehouden met de doven/slechthorenden. Want wij kijken normaal altijd de films met de ondertiteling" legt Valmira uit. "Dat geldt ook voor televisie. Er zijn vaak televisieprogramma’s waar alleen Nederlands wordt gesproken zonder ondertiteling. Dat is erg vervelend voor dove mensen."

Gelukkig worden gebarentolken steeds vaker ingezet in de media. Nu lijkt het een beetje alsof er aandacht komt voor één specifieke tolk. Zo was er vorig jaar voor het eerst een team van muziektolken en signdancers bij het songfestival, komt Pathé Thuis binnenkort met de eerste Nederlandse coronafilm die ook te bekijken is met een gebarentolk en mocht Tobias onlangs voor het eerst een cabaretshow vertalen: Later Was Alles Beter van Peter Pannekoek.

Inclusiviteit

Volgens Tobias moeten er nog veel dingen veranderen om een inclusievere maatschappij te krijgen. Het allerbelangrijkste vindt hij dat er meer bewustzijn komt. "Ik zeg altijd: de maatschappij maakt ons gehandicapt. Niet wijzelf." Volgens hem zou het een heel goed idee zijn om het vak Nederlandse Gebarentaal op de middelbare school te verplichten. "Basisgebarentaal is voor iedereen te leren, Als iedereen het een beetje kan, maakt dat al een groot verschil. Sterker nog, iedereen heeft een voordeel aan gebarentaal. Je kunt dan communiceren door een raam, op grote afstand of in een club waar veel lawaai is."

Valmira merkt dat horenden vaak bepaalde vooroordelen hebben over dove mensen. "Vaak denken horende mensen dat doven en slechthorenden niet met hen kunnen communiceren", noemt ze als voorbeeld. "Maar we kunnen liplezen, als diegene goed articuleert. Ook zijn er andere manieren mogelijk, zoals iets opschrijven of gebruikmaken van lichaamstaal." Valmira vindt het jammer als horenden geen geduld hebben om een gesprek te voeren met een doof iemand. "Het is gewoon mogelijk om een gesprek te voeren."

Aanpassingen

Daarnaast zijn er heel veel kleine dingen die makkelijk aangepast zouden kunnen worden om de maatschappij leefbaarder te maken voor doven en slechthorenden. "Over heel veel dingen wordt gewoon niet goed nagedacht", zegt Tobias. Als voorbeeld noemt hij het contactsysteem in de lift. In noodgevallen kun je vaak alleen maar bellen met een veiligheidsdienst. Waarom is er niet de mogelijkheid om te videobellen? "Dit is voor iedereen een voordeel, want het is toch gewoon handig om te videobellen?"

Valmira geeft de communicatie in het openbaar vervoer als voorbeeld. "Tijdens het reizen met het openbaar vervoer wordt er regelmatig wat omgeroepen door de conducteur. De dove mensen die in de trein zitten missen hierdoor soms belangrijke informatie. Het bericht zou via de app of via het bord in de trein kunnen worden toegelicht, dat geeft dove mensen minder stress en meer duidelijkheid."

Ambities
Een ander probleem waar veel doven en slechthorenden tegenaan lopen, is het vinden van werk. "Mensen met beperkingen komen heel erg moeilijk aan een baan. Terwijl onze hersenen prima werken", zegt Tobias. Zelf is hij heel ambitieus. Hij ging na het behalen van zijn havo-diploma naar het hbo, studeerde een jaar in Amerika aan de enige doven-universiteit ter wereld en behaalde zijn master. Na jaren als docent gebarentaal te hebben gewerkt, werkt hij nu als hoofd communicatie bij Gelderhorst, een zorginstelling voor doven, en dat gaat prima. "Bedrijven die geen mensen met een beperking durven aan te nemen, zijn gewoon bang dat ze niet weten hoe ze ermee om moeten gaan."

Ook Valmira bouwt hard aan haar carrière. Ze studeert Marketing & Communicatie en wil hierna nog Commerciële Economie doen. In de toekomst hoopt ze een eigen onderneming te starten waar zowel dove als horende mensen met elkaar samenwerken. "Ik wil bruggen slaan tussen de horende en de dove wereld en kansen creëren voor iedereen."

- In 'FunX Beseft' bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -