Zwarte Piet krijgt steeds minder ruimte in Nederland, maar waarom loopt hij nog rond?

Zwarte Piet was een demoon

Het sinterklaasfeest bestaat al honderden jaren in allerlei verschillende gedaantes. Soms was de oude man alleen, maar het kwam ook wel eens voor dat hij een duivelse partner had. In verschillende Europese landen zoals Oostenrijk, Italië en Hongarije was dat een demoon. Zwarte Piet is er veel later pas bijgekomen. Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld is hoogleraar aan de Tilburg University en expert op het gebied van Cultuur- en Maatschappijgeschiedenis en dan in het bijzonder van Brabant. Hij kan je alles vertellen over tradities en de veranderingen waaraan ze onderhevig zijn. Als we het over Zwarte Piet hebben, dan verwijst hij net als de NOS en NPO Focus naar een boek dat in 1850 is geschreven. Daarin is Sinterklaas voor het eerst te zien met een knecht met donkere huidskleur. In de jaren daarvoor had de Sint wel een helper, maar die was niet zwart en heette ook niet Piet. Het was wel een karakter dat de kinderen angstig moest maken, zodat ze zich goed gedroegen.

van domme naar slimme piet

De rol van de Piet in de sinterklaastraditie verandert, zoals tradities volgens hoogleraar Bijsterveld altijd veranderen. "Zwarte Piet werd tot in de jaren tachtig als een domme knecht neergezet, die gekke kunstjes deed en op een vreemde manier Nederlands sprak." De afgelopen jaren is volgens hem de beeldvorming al deels veranderd. Sinterklaas wordt tegenwoordig vaak neergezet als de oude (soms demente) man die zijn slimme ideeën bij de pieten vandaan haalt. Volgens Bijsterveld hebben we dat onder andere te danken aan de veranderende maatschappij en het Sinterklaasjournaal.

Amerikaanse soldaten

De eerste keer dat gedocumenteerd is dat iemand klaagde over Zwarte Piet, was in 1927. Een persoon met een donkere huidskleur moest voor de Rotterdamse politierechter verschijnen, omdat hij iemand had geslagen die hem Zwarte Piet bleef noemen. Ver voordat Waka Flocka er iets van zei, kwam de eerste Amerikaanse inmenging. De Amerikaanse soldaten die Nederland kwamen bevrijden in 1944, protesteerden in het zuiden van ons land over Zwarte Piet. Zij weigerden hun werk te doen als er een zwart geschminkte witte man door de stad zou blijven rijden. Hen werd toen beloofd dat er nooit zwartgeverfde mensen zouden rondrijden, zolang zij in Nederland waren.

Zwarte Piet in Sesamstraat

Sesamstraat-actrice Gerda Havertong probeerde in 1987 al landelijk duidelijk te maken hoe pijnlijk het is om Zwarte Piet genoemd te worden. Ze schreef en speelde een scène met Pino waarin ze over de pijn vertelde aan de grote vogel. Eerder dit jaar vertelde ze in De Stentor dat ze het treurig vindt dat nog steeds uitgelegd moet worden hoeveel Nederlanders met een donkere huidskleur hier last van hebben.

Pieten in Sinterklaasjournaal

Bij de Nederlandse Publieke Omroep is jarenlang getwijfeld hoe om te gaan met Zwarte Piet. De NTR, de omroep die het Sinterklaasjournaal maakt, zegt dat er een stap is gezet van “geleidelijke ontwikkeling” en dat daar “jaren” voor nodig waren. In 2013 probeerden ze het met regenboogpieten in het Sinterklaasjournaal, maar dat vonden ze bij nader inziens niet geslaagd. De mediadirecteur zei destijds: "Het paste te weinig binnen de traditie en zag er niet leuk uit. We proberen de discussie een plek te geven en dat gaat soms met vallen en opstaan." Vorig jaar waren er nog zwart geschminkte roetveegpieten te zien, maar dit jaar is het compleet zwart schminken voorbij.

"Zwarte Piet maakt het veranderingsproces in de samenleving heel zichtbaar"

Wereldfeest

Naast het Sinterklaasjournaal heeft ook actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) voor verandering gezorgd. Medeoprichter Jerry Afriyie is een van de bekendere gezichten binnen de organisatie waar een zeer diverse groep mensen inmiddels al jaren strijdt om de racistische Piet uit het kinderfeest te halen. Er wordt wel eens gezegd dat de groep het sinterklaasfeest wil opdoeken, maar Jerry vertelt FunX dat daar niets van waar is. De frontman van KOZP vindt de sinterklaastraditie juist iets heel moois dat in potentie een "wereldfeest" zou kunnen zijn, maar dan moet er wel iets veranderen volgens hem: "We belemmeren ons door vast te houden aan Zwarte Piet."

Moeite met aanpassen

Jerry weigert te accepteren dat Zwarte Piet genormaliseerd wordt: "Hoe kan een land dat zich presenteert als beschaafd en tolerant, nu moeite heeft met het aanpassen van een feest zodat het voor alle kinderen leuk blijft? Willen wij dat alle kinderen onbevangen leven of dat ze twee maanden in vrees leven?" Daarom geeft hij veelvuldig workshops en gaat hij met gemeenten in gesprek over hoe het volgens hem wel leuk blijft voor alle kinderen. KOZP probeert met gemeenten en intochtcommissies in gesprek te gaan over een leuke manier waarop het feest gevierd kan worden, maar dat lukt volgens Jerry helaas niet overal. In een aantal steden is het de groep wel gelukt. Daar zijn Tilburg, Amsterdam en Utrecht dit jaar een goed voorbeeld van. Ook zijn er een paar steden op dit moment in de overgang. Jerry noemt dat “groeipijn” en hoopt dat zij snel overstag gaan, omdat ieder extra jaar met Zwarte Piet, een jaar te veel is.

Postkoloniale erfenis

Dat de traditie rondom het sinterklaasfeest verandert, is volgens Prof. dr. Bijsterveld iets dat bij alle tradities voorkomt. "Iedere traditie is veranderlijk. Tradities worden toegeëigend en we geven er ook een nieuwe betekenis aan." Veranderingen komen dus vaker voor in onze tradities, maar waarom zijn mensen er dan zo fel op tegen dat Zwarte Piet verdwijnt? Volgens de hoogleraar legt de Zwarte Pieten-discussie een ander, diepgeworteld, probleem in de samenleving bloot: "Zwarte Piet maakt het veranderingsproces in de samenleving heel zichtbaar, terwijl er veel grotere dingen achter zitten: onze postkoloniale erfenis en de multiculturele samenleving."

Gast in eigen land

Volgens Jerry is het maatschappelijke probleem dat achter de Zwarte Piet-discussie zit, op te lossen met kennis en bewustwording: "Als zwart persoon hebben we altijd geleerd dat we niks zijn. Je leert niet over de bijdrage die zwarte mensen hebben geleverd om dit land op te bouwen. Zwarte mensen zijn eeuwig 'te gast' in Nederland. Daar komen we niet vanaf. Als je gast bent, moet je je gedragen als gast, maar de meesten van ons voelen zich geen gast. Of we zijn hier diepgeworteld of in Nederland geboren. Het probleem is dat Zwarte Piet wordt gehandhaafd om het verschil tussen wie wel en wie niet Nederlander is, te handhaven.”

Aanval op KOZP

De laatste jaren is er veel veranderd aan het uiterlijk van Zwarte Piet, maar helaas kan niet iedereen zich daar nog bij neerleggen. Dat blijkt wel uit de felle protesten. Jerry maakte dat onlangs nog aan de levende lijve mee. Tijdens een Haagse bijeenkomst van Kick Out Zwarte Piet werden ze door tientallen mensen aangevallen met vuurwerk en wapens. Jerry had de politie al lang gewaarschuwd voor dit soort escalaties. "In diezelfde week werden de straffen van de blokkeerfriezen gehalveerd. Toen zei ik al dat dat een motivatie zou kunnen zijn voor meer geweld richting ons.”

Kinderen

Maar hoe zit het met de kinderen? Zou de verandering van Zwarte Piet in een roetveegpiet of regenboogpiet iets veranderen aan hun beleving van het sinterklaasfeest? Volgens Bijsterveld niet: "De perceptie van kinderen verandert niet", zegt hij. "Het verhaal is door volwassen bedacht en kinderen gaan daarin mee. Zoals dat ook met sprookjes en kinderboeken gaat."

Positieve kijk op de toekomst

Zowel Prof. dr. Bijsterveld als Jerry Afriyie kijken positief naar de toekomst. Jerry denkt dat Nederland er over tien jaar heel anders voor staat: "Over tien jaar kijken mensen raar op als je je uitdost als Zwarte Piet. Ik verwacht ook dat wij het als land over tien jaar niet meer vreemd vinden dat de koloniale geschiedenis nog steeds een belangrijke rol speelt in de huidige samenleving. En dan wordt ook beter begrepen waarom Nederland niet racismevrij is." Ook professor Bijsterveld is ervan overtuigd dat er de komende tien jaar veel veranderingen zullen plaatsvinden aan de manier waarop het sinterklaasfeest gevierd wordt.

"Dat zie je bij veel kwesties, dat het eerst randstad tegen platteland wordt en dat het daarna overal toegepast wordt. Tilburg is de zevende stad van Nederland en hier is het ook aan het veranderen. De weg van de geleidelijkheid en de dialoog zal ons verder brengen."

FOTO: ANP

- In 'FunX Beseft' bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -