Dit doet de coronacrisis met je als je smetvrees hebt: "Ik moet volhouden"

Snelle verspreiding

Steeds wordt er aangetoond hoe makkelijk het coronavirus zich kan verspreiden. Dat werd deze week nog maar eens duidelijk in een bizar Japans experiment, waarin te zien is hoe snel het kan gaan. Voor het experiment smeerde een proefpersoon zijn handen in met een kloddertje onzichtbare verf dat het virus moet voorstellen. Het ging om onzichtbare verf die alleen met uv-licht te zien is. Vervolgens ging hij langs het buffet om zijn bord vol te scheppen met allerlei gerechten, waarna de andere proefpersonen hetzelfde deden. Na een half uur werden de uv-lampen aangezet en… Holy shit! Het virus was overal terug te vinden. Van het bestek tot aan de servetten en op de handen van alle gasten. Drie hadden het zelfs op hun gezicht. Je krijgt er bijna spontaan smetvrees van!

Wat is smetvrees?

Je hoort mensen in deze tijd sneller roepen dat ze smetvrees hebben, maar wat is smetvrees nou eigenlijk? Psycholoog Najla Edriouch legt uit dat het een vorm is van een dwangstoornis. Bij dwangstoornissen is het zo dat je bepaalde handelingen uitvoert, omdat je een bepaalde dreiging of gevaar wilt voorkomen of afwenden. Mensen die smetvrees hebben, doen dat omdat ze vaak bang zijn dat zij of iemand in hun omgeving ziek worden en zelfs dood gaan door vuil of besmetting. Om dat gevaar te voorkomen, wassen zij bijvoorbeeld de hele dag door hun handen of maken zij hun huis dwangmatig schoon. Als zij dat niet doen voelen zij zich angstig.

Om zeker te weten dat je smetvrees hebt, moet je volgens Najla overmatig en buiten proportie bezig zijn met bepaalde handelingen: “Dat is als je minimaal een uur per dag bezig bent met een bepaalde handeling, zoals handen wassen of het schoonmaken van je huis, omdat je bang bent dat je anders besmet wordt door bacteriën. Dit terwijl je alleen thuis bent en je huis niet vies is. Dat zijn hele duidelijke voorbeelden waarbij je kenmerken van smetvrees vertoont, omdat het niet reëel is wat je aan het doen bent. Je handelingen staan dan niet meer in verhouding met het daadwerkelijke gevaar.”

Hebben we nu allemaal smetvrees?

In deze coronatijd zien we dat iedereen ineens veel vaker zijn of haar handen wast dan voorheen. Betekent dat dan dat we nu allemaal smetvrees hebben? Nee. Het verschil is dat mensen in deze tijd hun handen extra wassen, omdat het gewoon moet, maar het staat nog steeds in verhouding met het gevaar. Najla:

“Bij mensen met smetvrees, klopte die verhouding al niet en wassen zij nu hun handen, heel overdreven gezegd, misschien nog honderd keer extra dan zou moeten. Zij hebben vaak non stop angstaanjagende gedachten over besmetting die ze niet kunnen onderdrukken. Als iemand voor corona al smetvrees had, kan het zo zijn dat het in deze tijd erger wordt, doordat er heel de dag door bevestigd wordt door de media en overheid dat je het risico loopt om ziek te worden.”

Confrontatie met angst aangaan

Dat het erger wordt, gebeurt soms heel onopvallend. Najla werkt zelf ook met jongeren die smetvrees hebben en merkt bij sommigen dat zij deze tijd fijner en makkelijker vinden, omdat nu wordt aangeraden minder naar buiten te gaan. Dat klinkt chill, omdat hun angst om iets op te lopen buitenshuis groter is. Niet naar buiten hoeven is echter niet per se een voordeel. “Juist die angsten moeten zij aangaan om te zien dat hetgeen waarvoor zij bang zijn niet uitkomt. Zo kan je ook ervaren dat je niet ziek wordt, als je een keer je handen niet wast."

Najla legt uit dat er allerlei gedachtes en verwachtingen gekoppeld zijn aan smetvrees. Als tip geeft ze dan ook om die angstige gedachtes op te schrijven en uit te zoeken hoe realistisch die zijn. “Het helpt om nieuwe en helpende gedachtes tegenover de angstige gedachtes te zetten en die op te schrijven. Die gedachtes moet je dan heel actief houden als je de confrontatie met je angst aangaat. Op het moment dat je de angst aangaat, is het namelijk veel moeilijker om goed na te denken. Daarom helpt het als je die positieve gedachtes al van tevoren hebt opgeschreven.”

ANgst voor terugval

Elvira (23) kwam er aan het einde van de middelbare school achter dat zij smetvrees had. Ze had vooral de drang naar controle om niet ziek te worden en te gaan overgeven. Om dat te voorkomen waste ze extreem vaak haar handen. Ook van dingen aanraken in het openbaar vervoer gingen de rillingen over haar lijf. Het beheerste haar hele leven. “Ik deed vaak dingen die ik eigenlijk niet wilde doen, waardoor ik veel spanning en stress kreeg. Dat kwam er dan thuis uit. Als iemand op school aan mijn laptop zat, ging ik die thuis helemaal schoonmaken. Je wilt dan zo snel mogelijk naar huis, maar tegelijkertijd wil je niet dat andere mensen je angst zien. Het is de hele tijd een strijd in je hoofd.”

Uiteindelijk werd Elvira vijf maanden opgenomen in een speciale kliniek voor angst- en dwangstoornissen. Dat heeft haar goed geholpen. Elvira’s smetvrees is nog niet weg, maar ze weet wel veel beter hoe ze ermee om moet gaan. Ook heeft ze nog nazorg bij een psycholoog.

Maar toen kwam het coronavirus, waardoor de kans op een terugval ineens groter werd. “Dat kostte me veel moeite. Ik merkte dat ik weer vaker mijn handen wilde wassen, omdat ik het virus niet wil krijgen. Gelukkig heb ik bepaalde technieken geleerd, waardoor ik heel bewust kan beseffen dat je het niet weg kunt wassen.”

Confronterend

Het is voor Elvira soms best moeilijk en confronterend om te zien hoe het coronavirus de hele wereld in zijn greep houdt. Vooral toen alle maatregelen werden ingevoerd. “Ik dacht opeens van: wow, nu gaat iedereen al die dingen doen die ik juist moest afleren. Dat vond ik in eerste instantie best wel lullig ofzo. Ik ben wel eens uitgelachen als ik mijn handen wilde wassen na het aanraken van een winkelkarretje, terwijl het nu aan iedereen wordt geadviseerd.” Ook de maatregelen die op haar werk werden ingevoerd, zorgden ervoor dat zij de confrontatie met haar angst voor smetvrees minder kan aangaan.

“Ik werk in een supermarkt en ik was heel blij dat ik eindelijk weer geld kon aanraken. Dat vond ik gewoon heel vies. Nu moet je opeens handschoenen aantrekken en heb je overal pompjes met desinfecterende gel. Dat ging wel tegen mijn gevoel in.”

Positive vibes

Om deze periode zo goed mogelijk door te komen, probeert Elvira het zoveel mogelijk van de positieve kant te bekijken. Daarbij hoort soms ook het omarmen van haar eigen angsten door ze juist niet te negeren. “Mijn beste vriendin zei: ‘Als je dit aankan zonder terug te vallen, heb je je smetvrees deels overwonnen.' Dat houd ik wel in mijn achterhoofd. Zo van: nog even volhouden en dan kan ik straks heel erg trots op mezelf zijn. Vaak wil ik er heel graag tegenin gaan. Dan wil ik gewoon dat het virus weg is en klaar. Dat gaat niet gebeuren, want het is overal. Dat verzet kost heel veel energie, daarom probeer ik mijn angst juist te omarmen.”

Vraagje tussendoor

Pardon, nog even een vraagje tussendoor: kan het zo zijn dat het coronavirus nu ineens sneller smetvrees aanwakkert bij mensen die het voorheen niet hadden? Psycholoog Najla vindt dat geen onrealistisch idee: “Dat kan ik me wel voorstellen. Als je normaal gesproken al wat kleine smetvreestrekjes vertoonde en je bent er gevoelig voor, dan kan ik me voorstellen dat je nu door het nieuws nog angstiger wordt en dat je daardoor zo’n stoornis sneller gaat ontwikkelen." Ik snap het. Thanks voor je uitleg Najla, ik kom zo nog bij je terug voor een hele belangrijke vraag!

Niet automatisch bang voor coronavirus

Over naar iets anders. Want wist je dat het niet hoeft te betekenen dat iemand automatisch bang wordt voor het coronavirus als diegene ooit smetvrees heeft gehad? De 20-jarige Sophie is daar het levende bewijs van. Zij had op de basisschool al smetvreestrekjes: “Toen ik op de basisschool zat, moest ik altijd gelijk douchen als ik thuis kwam. Ook moesten alle kleren in de was. Mijn moeder had echt tafels vol met wasgoed vroeger.”

Sophie's smetvrees werd erger door bepaalde gebeurtenissen, zoals het overlijden van haar opa. Ze wilde de controle op iets anders uitoefenen en legde de focus op haar voeten om niet met de dood van haar opa bezig te zijn. Zo kreeg Sophie smetvrees voor haar voeten en dat was heftig.

“Ik had vroeger een paar hele kleine wratjes op mijn voet en dat vond ik heel vies. Alles wat in contact was geweest met mijn voeten, mocht ik niet meer aanraken. Als iets op de grond viel, moest ik dat grondig wassen. Ik waste mijn handen een paar keer per dag tot mijn ellebogen met afwasmiddel, zelfs als ik mijn schoenen had aangetrokken met het puntje van mijn vinger. Ik droogde mijn voeten zelfs met een föhn om ze niet aan te raken. Het beheerste mijn hele leven."

"Opstapeling van gebeurtenissen"

Inmiddels is Sophie al bijna vier jaar van haar smetvrees af. Angst dat bepaalde smetvreesgevoelens weer opkomen door het coronavirus heeft ze in ieder geval niet. “Als ik een beetje benauwd ben, denk ik soms wel van: misschien heb ik corona. Maar dat hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Ik was wel vaker mijn handen dan ik hiervoor deed, maar ik denk dat dat wel normaal is in deze periode. Smetvrees hoeft niet per se door een bepaald iets te komen. Het was bij mij gewoon een opstapeling van gebeurtenissen. Bij mij ging het om mijn voeten en daar ben ik nu van af. Daarom ben ik niet automatisch bang voor het coronavirus.”

Toekomstvoorspelling

Het is een bizarre tijd waarin we leven en het zou zomaar kunnen dat we de effecten ervan nog tot ver in de toekomst zullen merken. Daarom vroeg ik psycholoog Najla nog even om haar voorspelling:

"Ik denk wel dat bepaalde gedragingen die we nu uitvoeren er meer in gaan slijten. Heel veel gedragingen, zoals je hand voor je mond houden bij het hoesten, zijn voortgekomen uit eerdere plagen in de geschiedenis. Ik verwacht wel dat dat soort dingen na corona ook zullen blijven. Ik denk dat we bepaalde dingen, zoals elkaar drie kusjes geven of knuffelen, minder gaan doen."

- In 'FunX Beseft' bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -