Is een levenslange gevangenisstraf in Nederland ook écht levenslang?

Waarom levenslang?

De levenslange gevangenisstraf wordt in ons rechtssysteem gezien als de zwaarste strafmaat. Deze straf kan de rechter om meerdere redenen opleggen. Soms ziet de rechter gezien de ernst van de misdaden van een verdachte, zich genoodzaakt om een verdachte niet meer terug te laten keren in de samenleving. Dit zou kunnen zijn omdat de verdachte strafbare feiten heeft begaan die ontwrichtend zijn geweest voor de samenleving. Het zou in dat geval voor een schokgolf kunnen zorgen in de samenleving als een verdachte ooit weer vrijkomt.

Daarnaast kan een levenslange gevangenisstraf ook fungeren als een voorbeeld voor andere (potentiële) delinquenten. Door een levenslange gevangenisstraf op te leggen zegt de rechtbank: “tot hier en niet verder”. Daarmee zou deze straf ook een afschrikkende werking kunnen hebben voor jongeren die een carrière in de zware criminaliteit aspireren. Enkele bekende levenslang gestraften zijn Willem Holleeder, Ridouan Taghi, Mohammed B., Dino Soerel en Gökmen T.

Wanneer levenslang?

Een levenslange gevangenisstraf krijg je niet opgelegd bij het stelen van een scooter of een tasjesroof. Je moet echt wat op je kerfstok hebben om je leven lang achter de tralies te zitten. Maar wanneer krijg je dan wel levenslang? Volgens de Rechtspraak kun je een levenslange gevangenisstraf krijgen voor het plegen van één of meerdere moorden, een terroristisch misdrijf of leiding geven aan een terroristische organisatie of het plegen van een aanslag tegen de regering of de koning.

Vrijwel alle gedetineerden in Nederland zitten een levenslange gevangenisstraf uit omdat ze minimaal één levensdelict hebben begaan als daadwerkelijke moordenaar of als opdrachtgever. Het is vanaf de 20e eeuw niet meer voorgekomen dat mensen in Nederland een levenslange gevangenisstraf uitzaten voor iets anders dan een moord.

In de meeste gevallen zijn levenslang veroordeelden verantwoordelijk geweest voor meer dan één moord. In sommige gevallen zijn er mensen geweest die veroordeeld werden tot een levenslange gevangenisstraf omdat ze verantwoordelijk waren voor één moord, maar daarnaast ook nog één of meerdere pogingen tot moord deden. In een paar gevallen zijn er ook daders geweest die na het plegen van een enkelvoudige moord veroordeeld werden tot een levenslange gevangenisstraf. Daarbij ging het in alle gevallen vanaf 1945 om een moord op een politieagent.

Levenslange eis bij één moord

In de afgelopen tijd hebben we vaker gezien dat het Openbaar Ministerie een levenslange celstraf eiste tegen verdachten van een enkele moord. Neem bijvoorbeeld de verdachten van de moord op advocaat Derk Wiersum in 2019: het OM eiste daar een levenslange gevangenisstraf tegen verdachten Giërmo B. en Moreno B. om zo een signaal af te geven aan andere huurmoordenaars in het criminele circuit. De rechtbank ging echter niet mee met de eis van het OM. De rechter besloot dan ook de maximale tijdelijke gevangenisstraf op te leggen van dertig jaar. Ook in het hoger beroep van de moord op Derk Wiersum kregen Giërmo B. en Moreno B. een straf van dertig jaar opgelegd. De rechter motiveerde deze uitspraak door te stellen dat beide verdachten nog niet eerder veroordeeld waren voor een levensdelict.

Wat betekent levenslang?

Sinds de afschaffing van de doodstraf in 1870 is levenslang de zwaarste straf die er in Nederland opgelegd kan worden. Tot 2017 betekende dit dat je ook echt levenslang vastzat. De enige manieren waarop je als levenslang gestrafte vrij kon komen, was door te ontsnappen of door gratie verleend te krijgen.In Nederland is het in de afgelopen tijd voorgekomen dat levenslang gestraften gratie kregen nadat ze enkele decennia vast hadden gezeten. Zo kreeg Cevdet Y., die in 1983 zes mensen doodschoot in een café in Delft, na bijna veertig jaar gratie. Na bijna veertig jaar kreeg Yilmaz in 2021 gratie. Het was vanaf dat moment voor het eerst sinds 1986 dat een levenslang gestrafte gratie kreeg. Ook Edwin S. en Loi Wah C. kregen in dit decennium gratie nadat zij beide ongeveer dertig jaar vastzaten voor levensdelicten.

Vanaf 2017 is er een commissie in het leven geroepen genaamd het Adviescollege Levenslanggestraften. Dit adviescollege toetst na 25 jaar of een verdachte met verlof kan of zelfs vrijgelaten kan worden. Mocht de vrijlating niet gehonoreerd worden, dan wordt elke vijf jaar opnieuw gekeken naar een mogelijke vrijlating. Deze commissie is ontstaan nadat Nederland door de Europese Hof voor de Rechten van de Mens op de vingers is getikt. Volgens dit hof was het beleid van Nederland op het gebied van levenslange gevangenisstraffen inhumaan. Zo vindt de Europese Hof voor de Rechten van de Mens dat elke gedetineerde uitzicht zou moeten krijgen op een vrijlating. Vanaf dat moment heeft Nederland besloten om een mildere wetgeving op poten te zetten omtrent haar zwaarste straf.

Levenslang in andere Europese landen

In de meeste Europese landen is levenslang technisch gezien een straf die opgelegd kan worden, maar in de praktijk is het een (on)geschreven regel dat een gedetineerde na een bepaalde tijd onder voorwaarden vrij kan komen mits een gevangene geen bedreiging meer is voor de samenleving. Zo kun je in Italië en Frankrijk na 25 jaar vrijkomen, in België na vijftien jaar en in Noorwegen is er helemaal geen levenslange straf. Daar is de maximale op te leggen gevangenisstraf 21 jaar.

Er zijn specifieke gevallen waarbij er delinquenten zijn die nog steeds gezien worden als gevaar en daarom langer vast worden gehouden. Enkele voorbeelden zijn de Belgische seriemoordenaar en verkrachter Marc Dutroux die al 26 jaar vastzit. Ook bij de Noorse Anders Breivik, die in 2011 een aanslag pleegde in zijn thuisland waarbij er 77 doden vielen waaronder veel kinderen, zullen de Noorse autoriteiten zijn straf verlengen zolang hij gezien wordt als een gevaar voor de samenleving.