Waarom de situatie in Ter Apel geen asielcrisis is, maar een beleidscrisis

Wat zijn volgens de regering de huidige asielproblemen?

De problemen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel begonnen in oktober vorig jaar toen de migratiestroom naar Nederland weer op gang begon te komen na de corona-uitbraak. Bij het azc in Ter Apel zit namelijk het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), waar de meeste asielzoekers naartoe gaan voordat ze op een andere locatie onderdak krijgen. Echter, het azc in het Gronings dorpje raakte binnen een mum van tijd overvol en kan sinds oktober 2021 niet voldoen aan de basale voorwaarden voor asielopvang. Sindsdien werkt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in een zogenaamde crisismodus en worden asielzoekers naar crisisopvangplekken gebracht waar ze normaal gesproken zo kort mogelijk mogen verblijven.

Maandenlang zat de regering met de 'asielcrisis' in de maag en verschillende lokale VVD-leden pleitten de afgelopen weken voor een asielstop, omdat er te veel vluchtelingen naar Nederland zouden komen. Hoewel de instroom in vergelijking met voorgaande jaren hoog is, heeft Nederland in de afgelopen decennia veel grotere vluchtelingenstromen gekend. Dat het asielsysteem momenteel verstopt zit, heeft wat dat betreft weinig te maken met de 'enorme' instroom van vluchtelingen.

Hoe heeft het dan wél zover kunnen komen?

Wat wel één van de voornaamste redenen is dat de situatie in Ter Apel zo uit de hand kon lopen, is het feit dat veel azc's sinds de Europese vluchtelingencrisis van 2015-2016 hun deuren moesten sluiten. Deze trend werd vervolgens doorgezet na de uitbraak van het coronavirus in Nederland, omdat er steeds minder vluchtelingen naar Nederland kwamen. Het is dan ook niet zo vreemd dat het asielsysteem vastloopt op het moment dat er juist meer vluchtelingen naar Nederland komen.

Een andere belangrijke reden voor de problemen in Ter Apel is de woningnood. Vanwege het tekort aan betaalbare woningen in Nederland kunnen veel statushouders niet doorstromen naar huisvesting en zijn ze genoodzaakt om in azc’s te blijven. Daardoor komen er ook geen plekken vrij voor nieuwe vluchtelingen.

Oekraïners krijgen voorrang

De belangrijkste reden voor het falende asielsysteem is misschien wel de onwil van het kabinet om het probleem echt aan te pakken. Zo stelt Chris Aalberts, docent en onderzoeker politieke communicatie aan de Erasmus Universiteit, in het Leidsch Dagblad dat de asielcrisis in feite een beleidscrisis is, omdat de regering weigert opvang te regelen voor asielzoekers. Dat was eerder dit jaar nog wel anders toen er duizenden Oekraïense oorlogsvluchtelingen naar Nederland kwamen. Binnen no-time zorgde het kabinet, in samenwerking met gemeenten en het Veiligheidsberaad, ervoor dat er duizenden opvangplekken werden gecreëerd voor Oekraïners. Hoewel 96 procent van deze opvangplekken inmiddels bezet zijn, is de overige 4 procent nog altijd gereserveerd voor Oekraïense vluchtelingen, omdat sommige gemeenten exclusief Oekraïners willen opvangen. Vluchtelingen uit bijvoorbeeld Afrikaanse landen of het Midden-Oosten zijn momenteel beslist niet welkom.

Staatssecretaris van der Burg (asiel) heeft in juli al bekendgemaakt dat Oekraïense vluchtelingen beter verdeeld zullen worden over Nederland. Daarmee wil hij ervoor zorgen dat gemeenten die alleen Oekraïners willen opvangen daadwerkelijk Oekraïners krijgen en andere gemeenten de rest mogen opvangen. Dat er 'legaal' wordt gediscrimineerd tegen niet-Oekraïense vluchtelingen wordt voor het gemak even vergeten.

Onderscheid op basis van afkomst

Het onderscheid dat gemeenten maken op basis van afkomst is niet alleen in strijd met artikel 1 van de Grondwet, maar maakt ook de integratie van vluchtelingen uit andere landen onnodig lastig. Waar werkgevers staan te springen om Oekraïense vluchtelingen aan werk te helpen (ruim 40 procent van de Oekraïense vluchtelingen in Nederland heeft al werk gevonden), worden andere vluchtelingen helaas minder warm onthaald. Ondanks de enorme personeelstekorten krijgen ze bijvoorbeeld geen werkvergunning, terwijl werken juist een goede manier is om de integratie van nieuwkomers te bevorderen.

'Veroorzakers van meer problemen'

Ook helpt het niet mee dat politici vluchtelingen aanwijzen als de veroorzakers van niet alleen problemen met het asielsysteem, maar ook andere problemen in Nederland, zoals de woningnood. Zo vertelt migratie-expert Henk van Houtum aan Het Parool dat Nederlanders die op zoek zijn naar goedkope sociale huurwoningen al jarenlang worden uitgespeeld tegenover vluchtelingen.

Wat veel mensen echter vergeten is dat ook de krapte op de woningmarkt het resultaat is van een falend beleid. Helaas neemt dat niet weg dat politici maar al te graag de vinger wijzen naar migranten als de oorzaak van de woningnood. Het resultaat is dat burgers hun woede africhten op vluchtelingen in plaats van dat ze zich richten tot de overheid om deze problemen aan te pakken.

De oplossing voor de beleidscrisis?

Om de zogenaamde asielcrisis het hoofd te bieden, kondigden het kabinet, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Veiligheidsberaad en de provincies een asielakkoord aan. Daarin is afgesproken dat gemeenten vanaf het najaar moeten zorgen voor huisvesting voor 20.000 statushouders. Daarbij mag gezinshereniging alleen plaatsvinden als de statushouder een woning heeft. Ook is de zogeheten Turkije-deal opgeschort, waarin was afgesproken dat vluchtelingen uit Turkse vluchtelingenkampen over Europa verdeeld zouden worden. Door deze opschorting zouden naar schatting 1250 minder vluchtelingen naar Nederland komen.

Of de asieldeal zal leiden tot het gewenste resultaat moet uiteraard nog blijken, maar het belangrijkste is dat het akkoord, zoals het kabinet zelf aangeeft, moet leiden tot een rechtvaardig en effectief asiel- en migratiebeleid.