Waarom 'gewoon weggaan' bij een gewelddadige partner geen makkelijke optie is

Besef, ontzettend veel mensen krijgen te maken met partnergeweld, maar er wordt maar weinig over dit probleem gepraat. Dat komt onder andere omdat er veel schaamte omheen hangt en mensen die zich erover uitspreken vaak te maken krijgen met victim blaming. Want:"waarom ga je niet gewoon bij hem of haar weg?" Waarom je deze opmerking niet moet maken, welke misvattingen de taboes in stand houden en hoe je iemand in een gewelddadige relatie toch kunt helpen, vertellen Eva en Kirsten aan FunX.

Liever luisteren? Check hieronder de Beseft-podcast.

Trigger warning: dit verhaal gaat over fysiek, psychisch en seksueel geweld.

Van red flags tot fysiek geweld

Eva zat op haar 19e een paar maanden in een gewelddadige relatie en die paar maanden hebben ontzettend veel schade aangericht. Ze ontmoette haar ex op een moment dat ze erg behoefte had aan het gevoel 'erbij te horen'. "Hij speelde heel erg in op mijn onzekerheid", vertelt ze. Waar Eva zich in eerste instantie juist veilig bij hem voelde, bleek later het tegenovergestelde het geval.

De eerste red flags kan Eva zich nog herinneren: "Ik begon te merken dat hij heel erg jaloers was. Hij checkte m'n telefoon, maar bijvoorbeeld ook de plaatsen waar ik uitging of wie m'n vrienden waren. Daar kwam ik dan achteraf achter." Dat gedrag ging vervolgens heel subtiel steeds een stapje verder. "Het werd steeds manipulatiever." Op een gegeven moment was er ook sprake van verbaal en later fysiek geweld. "Hij werd al kwaad als ik de lamp op een verkeerde manier uitzette of het dopje van de tandpasta er niet goed opdraaide. Dat waren in zijn ogen al grote problemen."

Terwijl haar ex degene was die verbaal en fysiek gewelddadig was, gaf hij Eva het gevoel dat alles haar schuld was. "Het probleem zat in zijn hoofd. Dat weet ik nu, maar toen het net gebeurd was, had ik de overtuiging dat het allemaal aan mij lag. Dat vertelde hij me ook, dat het allemaal mijn schuld was dat hij zich zo voelde." Daarnaast probeerde hij Eva ook te verwijderen van haar vrienden. "Hij zei dan dat de mensen met wie ik omging echt niet goed voor me waren. Onbewust luisterde ik daarnaar, want ik kende die mensen nog niet heel goed."

Niet altijd een blauw oog

De meeste mensen hebben een bepaald (cliché)beeld van partnergeweld: het slachtoffer is een vrouw met blauwe plekken die afhankelijk is van haar mannelijke partner en te zwak is om voor zichzelf op te komen. In de realiteit is dit vaak niet het geval. Letterlijk iedereen kan slachtoffer worden van een gewelddadige partner, ook de meest zelfverzekerde mensen.

Dat beeld van een zwak persoon dat niet uit een relatie 'durft' te stappen is niet iets waar je jezelf mee wilt identificeren en dus is erkennen dat je slachtoffer bent enorm moeilijk. Dat weet ook Tessel. Zij vertelde eerder aan FunX hoe ze voordat ze het wist vast kwam te zitten in een gewelddadige relatie met haar ex. Lange tijd vertelde ze daar niemand over uit schaamte. Want hoe kon het haar - een sterke vrouw - nou overkomen? "Ik zag mezelf helemaal niet als iemand die dat zou 'toelaten'."

Daarnaast is fysiek geweld met letsel tot gevolg - het klassieke blauwe oog - ook een stereotiepe beeld, zo vertelt Kirsten Regtop. Zij is spreker en trainer gespecialiseerd in partnergeweld. "Dat je daadwerkelijk letsel ziet, is niet zo vaak aan de orde. Vaker is het geweld psychisch van aard. Dan oefent de ene partner veel controle uit op de andere, bijvoorbeeld door diens telefoon te controleren, te bepalen waar iemand wel of niet heengaat of met wie diegene omgaat." Precies zoals bij Eva het geval was dus

Manipulerend

Een gewelddadige partner kan heel manipulerend te werk gaan. "Soms kruipt diegene zelf in de slachtofferrol en zegt dingen als 'voor mij heb je dat toch wel over?'", vertelt Kirsten. Maar soms wordt er ook controle uitgeoefend door boos te worden. "Door dreigementen te uiten en verbaal agressief te worden. Iemand uitschelden en kleineren in het bijzijn van anderen zijn dingen die heel vaak gebeuren, maar vaak niet als huiselijk geweld worden gezien."

In onder andere Engeland, Schotland en Nieuw-Zeeland zijn die vormen van geweld wél strafbaar. "Psychisch geweld is eigenlijk een soort psychische gevangenhouding waar je niet uit kunt ontsnappen. In die landen kunnen mensen daarvoor vervolgd worden, maar in Nederland is dat nog niet zo." Dat maakt het des te moeilijker om als slachtoffer in Nederland actie tegen te ondernemen tegen psychisch geweld.

Geëscaleerd

De situatie escaleerde toen Eva's ex haar kwam opzoeken in haar vaste café nadat ze een punt achter de relatie had gezet. "Hij overtuigde me om bij hem thuis te komen praten. Hij wilde 'sorry' tegen me zeggen. Ik had veel medelijden met hem en dacht: praten moet kunnen. Maar ik was jong en naïef en had gewoon nooit mee moeten gaan." Bij hem thuis zijn de daaropvolgende dagen hele nare dingen gebeurd, van fysiek geweld tot seksueel misbruik. "Ik heb een aantal keer geprobeerd te vluchten, maar hij hield me fysiek tegen. M'n ouders waren me die dagen ook kwijt, want hij had m'n telefoon kapot gegooid."

Aangifte

Uiteindelijk heeft Eva's ex haar teruggebracht naar haar ouders, waarna ze aangifte heeft gedaan. Dat was niet per se een prettige ervaring. "Er was geen compassie. Het voelde als een verhoor, want er werd al meteen gevraagd: weet je zeker dat je aangifte wilt doen? Dat vond ik best heftig." Toen Eva vervolgens vertelde dat er naast fysiek geweld ook sprake was geweest van seksueel misbruik, kreeg ze te horen dat de desbetreffende agent daar op dat moment geen tijd voor had. "Hij zei: 'Ik moet nog ergens heen en dit hoort eigenlijk bij de afdeling zedenzaken'. Dan heb je dus net al je moed bij elkaar geraapt om te vertellen dat je mishandeld bent."

Eva miste begrip bij de politie. "Het was ook fijn geweest als er een vrouw was om de aangifte op te nemen." Haar eigen aangifte is uiteindelijk nooit volledig opgenomen, omdat het stukje seksueel misbruik ontbrak. "Ik dacht dat het al wel genoeg zou zijn om hem op te pakken, maar het is geseponeerd. Dat was echt in een klap in m'n gezicht."

Gevolgen

De periode die volgde was voor zowel Eva als haar familie enorm zwaar. Naast fysieke sporen heeft de mishandeling ook mentale sporen achtergelaten. "Ik ben een jaar suïcidaal geweest en heb nog steeds last van posttraumatische stressstoornis (PTSS)." Het constant angstig zijn is gelukkig steeds minder geworden, maar nog steeds heeft Eva last van nachtmerries en herbelevingen. "Ik ben nog steeds bang voor hem en ik ben heel vermijdend in veel dingen. Ik zit er bijvoorbeeld niet echt op te wachten om nieuwe mensen te ontmoeten. Ik vermijd in het dagelijks leven ook dingen die me aan hem doen herinneren, zoals bepaalde kruiden."

'Dan ga je toch gewoon bij hem weg?'

'Maar waarom ga/ging je dan niet gewoon bij hem of haar weg?' Het is een van de meest gehoorde opmerkingen wanneer het gaat over partnergeweld. Hoe logisch of goedbedoeld dit voor sommigen ook mag klinken, zo'n opmerking is veel te makkelijk en te kort door de bocht. Slachtoffers kunnen hierdoor het gevoel krijgen dat ze inderdaad toch wel heel stom bezig zijn, terwijl zij niet degenen zijn die het partnergeweld veroorzaken. Victim blaming dus. Zo'n opmerking maakt Eva dan ook boos en verdrietig. "Het is heel makkelijk gezegd, maar het moeilijkste om te doen als je er zelf inzit."

Los van dat het ontzettend moeilijk is om een relatie te verbreken, speelt ook angst een grote rol. Kirsten: "Zo van: als ik wegga, wat gebeurt er dan?" Dat was ook het geval bij Eva. "Die angst dreef me ertoe om tóch met hem mee naar huis te gaan." Die angst is logisch. Het meeste huiselijk geweld is namelijk ex-partnergeweld, legt Kirsten uit. "Geweld dat ontstaat door een relatiebreuk of geweld dat doorgaat na de relatiebreuk en soms heftiger wordt. Dat zie je bijvoorbeeld in stalkingszaken, waarbij echt heftig geweld gebruikt wordt."

Voor slachtoffers voelt het daarom soms veiliger om bij hun partner te blijven. "Je kan als slachtoffer heel sterk het gevoel hebben van: als ik in de relatie blijf zitten, heb ik tenminste nog iets van controle over de situatie. Als ik eruit stap, ben ik dat kwijt", vertelt Kirsten. De stap om naar de politie te gaan, is dan ook vaak heel groot. "De meeste mensen willen dat het geweld stopt, maar willen hun relatie wel behouden. Je hebt lief en leed met iemand gedeeld, je geeft om iemand, maar diegene doet soms dingen die je niet kan verklaren. Dat wil je repareren." Ook Eva was in het begin bang haar ex kwijt te raken en durfde daarom niks van zijn gedrag te zeggen. "Die angst was veel groter dan m'n gezonde verstand."

Sensatieverhaal

Zo nu en dan komen er verhalen over (vermoedelijk) partnergeweld in het nieuws. Aan de ene kant is het goed dat het onderwerp zo onder de aandacht komt en er gesprekken over worden gevoerd, aan de andere kant is de manier waarop vaak erg pijnlijk voor (ex-)slachtoffers. "Het wordt een soort sensatieverhaal, terwijl mensen die in dezelfde situatie zitten het ondertussen ook lezen", aldus Kirsten.

Beide partijen kunnen rekenen op flink wat oordelen en commentaar wanneer hun (vermoedelijke) verhaal publiek wordt. Zo krijgt het slachtoffer verwijten: er worden redenen genoemd waarom het geweld haar eigen schuld zou zijn. "Dat wakkert het gevoel van schaamte bij slachtoffers aan", legt Kirsten uit. De dader wordt ondertussen weggezet als klootzak. "Dat klinkt heel stoer en goed om te zeggen, maar als jij zelf in een relatie zit, ervaar je dat niet zo. Dus dat wakkert een soort beschermingsmechanisme bij het slachtoffer aan." Die voelt de drang om zijn of haar partner te verdedigen. "Zodat diegene niet alle schuld krijgt, want het slachtoffer voelt zich zelf ook schuldig." Als gevolg wordt de gewelddadige relatie dan soms voortgezet en wordt aan de buitenwereld laten zien dat alles 'weer goed' is.

Ook Eva vindt het dubbel om dat soort verhalen in het nieuws te lezen. Naast dat het haar herinnert aan haar eigen nare ervaringen, vindt ze het ook lastig om te zien dat mensen zo snel een oordeel vellen. "En dat ze dat dan ook gewoon ventileren op social media. Ik denk dat je dat gewoon niet moet doen als je zelf niet in zo'n relatie hebt gezeten."

Wegstoppen heeft geen zin

Aan je omgeving vertellen dat je in een gewelddadige relatie zit of zat is allesbehalve makkelijk. "Uiteindelijk heb ik het wel gedaan", vertelt Eva, die in eerste instantie tevergeefs probeerde om alles weg te stoppen. "Toen zeiden m'n vriendinnen: waarom ben je niet eerder naar ons toegekomen? Maar ik had het gevoel dat ik ze daar niet mee kon belasten. Ik liet het gesprek ook niet altijd toe, omdat ik het moeilijk vond om erover te praten. Er was veel schaamte over het feit dat het me overkomen is."

Door verschillende soorten therapie heeft Eva inzichten gekregen die ze destijds nog niet had, waardoor ze zichzelf en de situatie nu beter kan begrijpen. Ook leerde ze haar grenzen aangeven. "Dat is nog steeds wel een proces, ik heb de therapie nog heel hard nodig." Door de persoonlijke ontwikkeling die ze heeft doorgemaakt, was ze in staat om een nieuwe relatie aan te gaan. Nu is ze gelukkig met een nieuwe partner: "Hij steunt me en begrijpt m'n grenzen."

Wat kan je als buitenstaander doen?

Omdat het even kan duren voordat iemand klaar is om te praten over het partnergeweld waar hij of zij mee te maken krijgt, kan het best lastig zijn om iemand in je omgeving hierbij te steunen. Toch is het goed om het gesprek aan te gaan als je vermoedt dat iemand in je omgeving in een gewelddadige relatie zit.

"Laat je eigen twijfels en angsten niet in de weg laten staan", adviseert Kirsten. Ze legt uit dat het belangrijk is om je bewust te zijn van je eigen behoeften, bijvoorbeeld dat diegene de relatie beëindigt en gelijk actie onderneemt. "Terwijl de behoefte van die ander heel ergens anders kan liggen. Daar moet je dan wel open voor staan. Dus ga met iemand in gesprek en vraag: hoe kijk jij ernaar en wat zie jij als oplossing? Daarbij kun je wel duidelijk aangeven: wat er nu gebeurt in jouw relatie is niet oké en dat mag jij ook niet oké vinden."

Ben je bang dat je je te snel met iemands privézaken bemoeit? Draai het dan eens om, zegt Kirsten. "Hoe zou jij het vinden als je zelf in zo'n situatie zit en iedereen in je omgeving denkt 'er iets niet oké', maar niemand vraagt ernaar?" Eva adviseert: "Oordeel niet te snel. Probeer in plaats daarvan beschikbaar te zijn voor je dierbare. Het kan iedereen gebeuren."

Vraag hulp

Eva en Kirsten kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om hulp te zoeken wanneer je te maken hebt met een - op wat voor manier dan ook - gewelddadige partner. "Een van de grootste misvattingen is dat hulp niet helpt. Of dat je kinderen weggehaald worden als je hulp zoekt", vertelt Kirsten. "Het is ook vaak zo dat het nóg een keer plaatsvindt als je geen hulp zoekt. Huiselijk geweld is namelijk vaak een patroon." En de gevolgen op lange termijn zijn niet mis, zoals blijkt uit Eva's verhaal. Daar wil ze anderen graag voor behoeden: "Als je nog in zo'n situatie zit, vraag echt om hulp. Of het nou aan een totale vreemde is of aan je buurvrouw of ouders: er is meer begrip dan je zelf denkt."

Luister hier Eva's hele verhaal terug, dat ze vertelde aan Merel in de TopiX-podcast:

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -