De dieetcultuur is ongezonder dan dik zijn: "Dunner is niet automatisch beter"

Besef, afvallen en lijnen wordt vaak gepromoot als werken aan je gezondheid, maar de heersende dieetcultuur is alles behalve gezond. Nu er weer een nieuw jaar is aangebroken, roepen veel mensen dat ze echt weer 'normaal' moeten gaan eten of die 'overtollige' kilo's kwijt willen. Er is in principe niks mis met aan jezelf willen werken, maar hoe 'goed' zijn dit soort voornemens eigenlijk? Is die obsessie met gewicht niet veel ongezonder dan al dat eten dat je zogenaamd zou moeten laten staan? Diëtiste Arwa en ervaringsdeskundige Nabila vertellen hoe toxic de heersende dieetcultuur is.

Januari dieetmaand

De maand januari is voor bedrijven het ideale moment om hun afvalmethodes of detoxproducten te promoten, omdat afvallen nog altijd een van de populairste goede voornemens is. Iemand die helemaal klaar is met commerciële diëten, zogenaamde afslankproducten en met name het promoten daarvan is diëtiste Arwa. Zij is gespecialiseerd in het helpen van mensen met een eetstoornis en waar veel mensen afvallen als iets positiefs zien, is dat voor haar niet per se het geval. "Ik kijk er anders naar dan 'de rest', omdat ik weet en zie wat voor impact dat soort marketingstunts kunnen hebben op een kwetsbare doelgroep."

Obsessie met gewicht

Dat we in onze maatschappij zo obsessief bezig zijn met ons gewicht en uiterlijk vindt Arwa op z'n zachtst gezegd verontrustend. Vooral dat bepaalde lichaamsvormen als beter worden gezien dan andere, is volgens haar kwalijk aan de dieetcultuur. "Er is een onrealistisch streven naar 'perfectie', naar het schoonheidsideaal. Mensen denken dat wanneer je afvalt en een bepaald gewicht hebt, dat je dan gezond bent en er 'goed' uitziet."

Ze benadrukt dat dikker zijn dan het schoonheidsideaal helemaal niet automatisch betekent dat je beter zou kunnen afvallen. "Als je kijkt naar de natuur - naar dieren, bomen en planten - zie je ook dat alles in verschillende soorten en maten komt", legt Arwa uit. "Waarom zijn wij dan zo bezig met het bereiken van een onrealistisch schoonheidsideaal? Dit is gewoon hoe een mensenlichaam werkt en eruitziet. Iedereen is uniek."

Dik is niet hetzelfde als ongezond

Het gegeven 'dik is ongezond' is al vaak onderuit gehaald door verschillende experts, maar toch lijken ontzettend veel mensen hier nog steeds van overtuigd. Dat werd deze week weer eens duidelijk toen er (wederom) verontwaardiging ontstond vanuit een dun persoon op Instagram vanwege het feit dat de voormalige Belgische minister van Volksgezondheid een dikke vrouw is. Want hoe kan iemand die zwaar is nou advies geven over gezondheid?

Nou, dat kan ze waarschijnlijk net zo goed als een dun persoon, want je kan niet slechts aan iemands uiterlijk afleiden hoe (on)gezond iemand is. Je kan dik zijn en kerngezond, of juist dun met allerlei ziektes onder de leden. "Alleen omdat je aan de buitenkant kan zien dat iemand dik is en men ervan uitgaat dat diegene dan ongezond is, denken mensen dat ze het recht hebben om er iets van te zeggen", aldus Arwa. "Wanneer dunne mensen een ongezonde levensstijl hebben en bijvoorbeeld overmatig drinken of veel drugs gebruiken, dan hoor je er niemand over."

Genetisch bepaald

Net als dat dik niet gelijk staat aan ongezond, staat het ook niet gelijk aan veel en vet eten. Al zouden we allemaal hetzelfde eten en drinken en evenveel sporten, dan zou nog iedereen er anders uitzien, zo benadrukt Arwa. Er spelen namelijk veel meer factoren een rol bij iemands gewicht dan alleen het eetpatroon. Zo is lichaamsgewicht net als bijvoorbeeld oogkleur genetisch bepaald, legt ze uit. "Veel mensen beseffen dat niet. Het staat al vast hoeveel vet je vasthoudt en hoe breed je heupen worden. Net als hoe groot je voeten worden. En je gaat toch ook niet proberen om je schoenmaat kleiner te krijgen?"

Onzekerheid

Toch volgt gemiddeld ruim een op de vijf Nederlanders een dieet, zo bleek vorig jaar uit onderzoek van Multiscope: 27% van de vrouwen en 16% van de mannen. De meerderheid hiervan doet dit om af te vallen of om op gewicht te blijven. Nabila is een van die mensen die wel eens aan het diëten is geslagen. Ze vergeleek zichzelf destijds veel met andere jonge vrouwen en werd daar onzeker van. "Ik heb mezelf jarenlang verteld dat ik het niet waard ben, omdat ik dik was. Ik zag alleen maar alles wat niet goed aan mezelf was en waardeerde mezelf niet als mens." In afvallen zag ze de oplossing voor dat probleem. "M'n beweegredenen waren eigenlijk best oppervlakkig. Ik wilde mooi gevonden worden en complimenten krijgen. Het kwam echt voort uit onzekerheid." En op die onzekerheid spelen bedrijven maar al te graag in.

'Mooi zijn is een gevoel'

Nabila probeerde allerlei omstreden extreme diëten. "Ik gaf m'n lichaam niet de kans om te wennen aan een nieuwe situatie, want ik wilde me nú mooi voelen. Hoe sneller, hoe beter." Dat strenge lijnen had echter geen effect. Uiteindelijk besloot ze op een gezondere manier haar levensstijl aan te passen, door onder meer vaker te gaan sporten. Daardoor viel ze viel flink wat kilo’s af en werd ze conditioneel fitter, maar dat veranderde niks aan haar onzekerheid. Die was er ondanks het behaalde streefgewicht nog steeds. "Ik was nog steeds niet gelukkig. Ik ontdekte dat 'mooi' zijn geen gewicht is, maar een gevoel. En zolang je niet werkt aan je gevoelens, kom je niet op dat punt dat je jezelf mooi vindt.”

Onzekerheid als verdienmodel

Wat Arwa betreft zijn commerciële diëten nooit de way to go. "Uit wetenschappelijk onderzoek is ook gebleken dat 80 procent van de mensen die die volgen gewoon weer aankomt", vertelt ze. "Het is stressvol voor je lichaam en vaak kom je daarna juist weer meer aan, omdat je lichaam een buffer heeft aangemaakt uit angst dat je jezelf weer gaat verhongeren. Dat is gewoon niet de manier."

Daarnaast benadrukt ze dat er geen producten bestaan die je kunnen laten afvallen. Wat een product dus ook belooft, kilo's kwijtraken gaat maar op één manier: minder eten dan dat je verbrandt. "Uiteindelijk komt het altijd neer op minder calorieën binnenkrijgen dan je lichaam nodig heeft." Ook detoxproducten en -sapjes zijn wat haar betreft bullshit. "Detoxen is helemaal niet nodig", legt ze uit. "Waarom denk je dat je als mens een lever en nieren hebt? Die zorgen er al voor dat je lichaam gecleansed wordt, daar heb je geen gekke sapjes voor nodig. Die doen niks, behalve dat bedrijven er geld aan verdienen."

Verboden reclame te maken

Als het aan Arwa ligt, zouden bedrijven die onzekerheid als verdienmodel gebruiken door misleidende producten en diëten aan te prijzen verboden moeten worden. "Ik vind sowieso dat influencers daar geen reclame voor mogen maken. Laten we daarmee beginnen. Zij beseffen half niet hoe kwalijk het is. Zoveel jongeren kijken naar hen op en als je niet beter weet, denk je misschien: dit moet ik ook proberen om gezond te zijn. Terwijl dat dus helemaal niet zo is." Als diëtiste ziet ze hoe groot het effect van dat soort social media-posts is op jongeren met een eetstoornis. "Er wordt gewoon geld gemaakt over hun rug, dat vind ik echt niet kunnen."

Instagrammer of expert?

Toch gebeurt het steeds vaker dat influencers dieetmethodes en detoxproducten aanprijzen of op een andere manier (betaald) advies geven wat betreft voeding. Sommigen profileren zichzelf daardoor als een soort gezondheidsadviseur. "Maar je bent geen afgestudeerde diëtiste", aldus Arwa. "Je hebt er hooguit wat over gelezen. Waarom denk je dan dat het oké is om vol zelfvertrouwen onzin te verkondigen? Terwijl je volgers eronder kunnen lijden." Het is daarom slim om wat betreft voeding en gezondheid niet klakkeloos aan te nemen wat je op Instagram voorbij ziet komen, hoe betrouwbaar of fotogeniek het er ook uitziet. "Als je juridisch advies nodig hebt, ga je ook niet naar een Instagrammer toe, toch?"

Zelf biedt Arwa op haar social media graag een tegengeluid. Zo ontkracht ze regelmatig fabels over diëten of beantwoordt ze vragen van volgers over voeding. "Ik hou niet van dat fotogenieke. Eet gewoon waar je zin in hebt. Je hoeft echt niet te ontbijten met magere yoghurt en allerlei zaadjes, dat is echt overrated. Je kan ook gewoon een boterham met pindakaas eten." Laten zien wat ze zelf eet, zal Arwa niet snel doen. "Ik vind dat tricky, net als die 'what I eat in a day'-video's. Wat betreft eten is er namelijk geen 'one size fits all'."

Gezonde relatie met eten

Afvallen zou wat betreft Arwa eigenlijk nooit een doel op zich moeten zijn, maar slechts een bijeffect van het aanpassen van je levensstijl. Waar je je volgens haar beter op kan focussen, is luisteren naar je lichaam en zorgen voor een gezonde relatie met eten. Dat betekent niet alleen voldoende en gevarieerd eten, maar ook kunnen genieten van eten zonder je schuldig te voelen. "We moeten eten niet zien als beloning of straf. We moeten ook echt stoppen met termen als 'cheatday'. Mensen hebben geen idee wat voor effect dat heeft. Eten is geen vijand."

Er bestaat geen 'slecht' eten

Ook de labels 'ongezond' of 'slecht' eten kunnen wat haar betreft de prullenbak in. "Zo van: een blikje cola heeft tien suikerklontjes, dus dat is slecht. Je creëert zo een bepaalde angst, waardoor mensen een ongezonde relatie krijgen met voeding. Een blikje cola is prima, als je er maar niet tien op een dag drinkt." Ze legt uit dat je moet kijken naar iemands hele eetpatroon en niet naar één bepaalde maaltijd of snack. "Daarom gebruik ik de term 'gezond' ook niet zo vaak. Het gaat erom wat je over een hele dag of week eet en wat je mentale relatie is met voeding."

Luisteren naar je lichaam

Dat luisteren naar je lichaam is ook iets waar Nabila zich nu op focust. Sinds ze een paar jaar terug een nier doneerde, is haar hormoonhuishouding namelijk flink van slag is geraakt, wat veel invloed heeft op haar eetpatroon. "Ik kreeg vreetbuiten of at juist heel weinig." Naast dat haar gewicht is toegenomen, is ook haar conditie achteruitgegaan: waar ze eerst een sportieve levensstijl had, ging dat bewegen steeds lastiger. "Ik merk nu dat ik me niet meer energiek voel en vaker moe ben. Ik mis dat gevoel van toen ik fitter was."

Focus op de binnenkant

Nabila is daarom momenteel opnieuw bezig met haar voeding en levensstijl, maar om een hele andere reden dan een aantal jaar geleden. "Niet meer om me mooi te voelen, want dat doe ik al, maar om m'n gezondheid te bevorderen." Afvallen is geen doel meer en ook die afstraffende houding op het gebied van eten, de obsessie met de weegschaal en het naar beneden halen van zichzelf laat ze niet langer toe. "Het draait nu om m'n 'binnenwereld' en niet om de buitenwereld."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -