Altijd alert als je de deur uitstapt: "Straatintimidatie is deel van ons dagelijks leven"

Besef, ongeveer de helft van de bevolking is bijna dagelijks bezig met kleine gedragsaanpassingen om zichzelf maar niet onveilig te voelen op straat. Denk aan een omweg nemen, expres bedekkende kleding dragen of je sleutels en telefoon in de aanslag houden. Straatintimidatie zit namelijk zo diepgeworteld in de samenleving, dat we wel geaccepteerd lijken te hebben 'dat het er nou eenmaal bij hoort'. Maar iemand naroepen, achtervolgen, uitschelden of op wat voor manier dan ook lastig vallen is niet normaal, ook niet als het zogenaamd goed bedoeld is. Wat maakt het zo lastig om dit probleem aan te pakken? En gaat de wet die eraan zit te komen hierbij helpen?

Aangepast gedrag

Wat veel mensen die zelf (gelukkig) niet te maken krijgen met straatintimidatie niet beseffen, is dat het veel verder gaat dan een incidentele opmerking die je van je af kunt schudden. Het is een gevoel van constant alert moeten zijn zodra je de deur uitstapt en altijd rekening moeten houden met het worst case scenario. Dat vertaalt zich in allerlei aanpassingen in je dagelijkse gedrag - soms zonder dat je het doorhebt.

"Elke vrouw houdt er tot op zekere hoogte rekening mee lastiggevallen te worden op straat en heeft het ingecalculeerd in haar dagelijks leven. We denken: ik trek toch maar een langere jas aan, want anders krijg ik sowieso opmerkingen naar m'n hoofd geslingerd", vertelt Anneke. "Of we sturen een live-locatie als we naar huis fietsen 'voor het geval dat'." Dit geldt vaak ook voor lhbtiq+'ers. "Dat straatintimidatie zo in ieders systeem zit, is natuurlijk te zot voor woorden, want dat betekent dat je je als potentieel slachtoffer aan het aanpassen bent aan het gedrag van mannen die je niet kent."

Machtsmisbruik

Uiteindelijk is straatintimidatie een vorm van machtsmisbruik. Stichting Stop Straatintimidatie beschrijft het dan ook als "een manier om vrouwen hun 'plaats' te wijzen" en "een manier om hen te laten weten: 'Je kan rondlopen, studeren, werken, maar je blijft een vrouw. En dus hebben wij wat over je te zeggen'." Anneke legt dat verder uit: "Het is laten voelen dat je als vrouw wordt gezien als een gast in de openbare ruimte en dat de mannen bovenop de rots staan. Een vrouw laten voelen: je bent minder dan ik."

Stoepkrijt

Om een beeld te krijgen van hoe een dagelijkse portie straatintimidatie eruitziet, kun je een kijkje nemen op het Instagramaccount Cat Calls of Rotterdam (of een van de vele andere accounts van het wereldwijde 'Chalk Back'-initiatief). Daar komen elke week berichtjes binnen van mensen die hun ervaring met straatintimidatie delen. Naomi (21) schrijft de opmerkingen die zijn geroepen vervolgens samen met andere vrijwilligers van de organisatie met stoepkrijt op straat, op de plek in de stad waar de intimidatie heeft plaatsgevonden. Foto's van die krijttekeningen delen ze vervolgens op het account.

Opmerkingen die anders alleen bij de ontvanger blijven hangen en verder worden vergeten, worden op deze manier vastgelegd. Iedere voorbijganger wordt ermee geconfronteerd. Zo was er bijvoorbeeld op de Lijnbaan te lezen "ik wil je helemaal volspuiten" en voor het centraal station stond "had je niet minder kleding aan kunnen doen? K*twijf".

Stem geven

Door de intimiderende uitspraken op te schrijven, wordt extra duidelijk hoe belachelijk en heftig straatintimidatie kan zijn. "Stoepkrijt is natuurlijk ook een soort kinderlijk iets", vertelt Naomi. "Dus het is bijna theatraal om het op deze manier op de grond te krijten. Je denk dan eerst: oh, een kindertekening. Pas daarna zie je de heftigheid van wat er staat." Ze hoopt hiermee bewustwording te creëren. "Maar ik wil vooral ook de mensen die hier last van hebben een stem geven door het zichtbaar te maken. Dat voelt krachtig, maar vaak ben ik het met buikpijn aan het opschrijven, omdat het zulke heftige dingen zijn die mensen te horen krijgen."

Ironisch genoeg wordt Naomi soms zelf nageroepen terwijl ze een zogeheten cat call aan het krijten is. "Dus we proberen vaak met meerdere mensen tegelijk te gaan." Haar eigen ervaringen en die van mensen om haar heen motiveren haar om door te gaan. "Ik vind het te problematisch om er niets aan te doen."

Misvattingen

Waar straatintimidatie voor zo ongeveer de helft van de bevolking een onderdeel is van hun dagelijks leven, bestaan er toch nog veel misvattingen over. Met name over wie de daders zijn. "Er wordt vaak gezegd: 'Dat zijn toch altijd die jochies die op straat hangen met hun scooter?'", zegt Anneke. "Ja, die doen het óók, maar zeker niet alleen zij. Het is zo'n misvatting dat de daders alleen jonge jongens met een biculturele achtergrond zijn. Het zijn ook zo vaak oudere, witte mannen of hoogopgeleide studenten. Die blinde vlek bestaat ook binnen de politiek." Daarnaast kunnen vrouwen natuurlijk ook dader zijn, al komt dat minder vaak voor.

Dit soort misvattingen zijn problematisch. Niet alleen omdat het bijdraagt aan etnisch profileren, maar ook omdat er daardoor een vertekend beeld ontstaat van straatintimidatie. Daardoor wordt de aanpak ervan nog lastiger. "Als je denkt dat er maar één bepaald soort dader is, ga je daar ook je campagne en handhaving op inrichten. Dat is niet effectief", legt Anneke uit. Een groot deel van de daders voelt zich dan niet aangesproken.

Slachtoffer én oplosser

Tot nu toe lijkt straatintimidatie vooral een probleem dat op het bord terechtkomt van de slachtoffers - met name vrouwen en queer personen dus. "Wij zijn het slachtoffer, maar kennelijk ook degenen die het moeten oplossen", aldus Anneke. Ook in Naomi's team zitten alleen vrouwelijke stoepkrijters. "Ik ben er helemaal voor dat er ook mannen in ons team komen. Maar als ik oproepen doe, krijg ik toch vooral van vrouwen bericht. Blijkbaar voelen mannen minder die verantwoordelijkheid."

Campagne gericht op mannen

In het verleden werden de aanpak en adviezen met betrekking tot straatintimidatie dan ook vooral op slachtoffers gericht ('ga niet alleen 's avonds op pad!'), maar gelukkig worden dat soort naar victim blaming neigende denkwijzen steeds minder geaccepteerd. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat de verantwoordelijkheid bij de dader gelegd moet worden, zoals ook goed is begrepen door de burgemeester van Londen. Hij lanceerde vorige maand de viral campagnevideo 'Have a Word', die kon rekenen op veel positieve en dankbare reacties. Het filmpje richt zich namelijk specifiek op mannen en roept hen op om bij zichzelf te rade te gaan over de manier waarop ze met vrouwen omgaan en vooral ook om hun vrienden op ongepast gedrag aan te spreken.

Gedeeld door mannen

Misschien wel het allermooiste aan de 'Have A Word'-campagne: het werd op social media ook massaal door mannen gedeeld. "Dit soort acties wil je meer zien", aldus Anneke. "Dit durven mannen te delen, omdat het niet zegt 'alle mannen zijn daders en het is jullie schuld'. Dat werkt niet. Deze campagne laat zien dat mannen ook 'de hero' kunnen zijn en dat werkt blijkbaar."

Omstandereffect

De Britse campagne richt zich op het zogeheten bystander effect (omstandereffect): mensen die bij een misdrijf, ongeval of andere vervelende situatie passief toekijken in plaats van te hulp schieten. Juist bij intimidatie en geweld tegen vrouwen is de rol van deze omstanders cruciaal, omdat zij in tegenstelling tot de vrouwelijke slachtoffers in de positie zijn om de dader aan te spreken en tegen te houden voordat de boel escaleert. Door onder andere groepsdruk gebeurt dit helaas niet vaak genoeg.

Spreek elkaar aan

Ook bij Stichting Stop Straatintimidatie zien ze hoe groot de rol van dat omstandereffect is. "Als je wordt nageroepen op straat, staat de dader vaak in een groep", aldus Anneke. "De rest moet er dan om lachen en dat moedigt het gedrag natuurlijk alleen maar aan. Ze weten dan: als ik iets roep, moeten m'n maten erom lachen." Voor mannen ligt er dus een belangrijke rol als het gaat om preventie van straatintimidatie: spreek elkaar erop aan. Dat kan een groot effect hebben, omdat daders de boodschap op die manier eerder zullen aannemen dan wanneer die van actiegroepen of de overheid komt. "Als mannen elkaar erop gaan aanspreken, is dat veel efficiënter dan welke campagne vanuit de overheid dan ook."

Mislukt sisverbod

Naast de misvattingen en het leggen van de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers is er nog een belangrijke reden waarom straatintimidatie aanpakken zo moeilijk is. Het is namelijk behoorlijk ingewikkeld om het strafbaar te maken. Rotterdam en Amsterdam probeerden dat in 2017 met het sisverbod, maar twee jaar later werd - tot grote verbazing van onder meer veel gemeenteraadsleden - door het Gerechtshof in Den Haag besloten dat dat botste met de vrijheid van meningsuiting. Anneke vertelt:

"Het is nu wel strafbaar om je hond te laten kakken op straat, dan krijg je een boete van vijftig euro, maar we vinden het als samenleving blijkbaar nog compleet normaal dat vrouwen zich onveilig voelen op straat."

Nu ligt er een landelijk wetsvoorstel over straatintimidatie bij de Raad van State, die de wet moet beoordelen voordat de Tweede Kamer erover gaat stemmen. Het wetsvoorstel is onderdeel van een grotere wet, genaamd Wet seksuele misdrijven, waarin ook de strafbaarstelling van verkrachting wordt aangepast. "Die wet heeft na de BOOS-aflevering (over 'The Voice', red.) veel aandacht gehad en veel politici gaven toen aan dat er vaart achter gezet moet worden."

Strafbaar = serieus nemen

Zo'n wet zal het probleem niet op magische wijze doen verdwijnen, maar het geeft de politie wel een handvat om beter te kunnen handhaven. "Ze zien het nu vaak, maar kunnen er vervolgens niks mee." Daarnaast geeft het een bepaald signaal af dat straatintimidatie serieus wordt genomen en helpt het ook slachtoffers bij het maken van een melding. Hen wordt nu namelijk regelmatig gevraagd om de naam en het adres van de dader om de aangifte compleet te kunnen maken. "Dat hoort erbij. Maar dat is het punt bij straatintimidatie: dader en slachtoffer kennen elkaar vaak niet."

Volgens Anneke duurt het nog wel tot minstens 2023 of 2024 voordat die nieuwe wet in werking zal gaan. Ondertussen zoeken gemeenten via lokale wetgeving alvast naar oplossingen. "Ze proberen het creatief op te lossen door het onder 'hinder in de publieke ruimte' te scharen, waardoor het niet botst met de vrijheid van meningsuiting."

Er is meer nodig

Uiteindelijk is er een verandering in de hele samenleving nodig om straatintimidatie echt aan te kunnen pakken. "Het feit dat het strafbaar is, gaat er niet voor zorgen dat niemand het meer doet", vertelt Anneke. Preventie en bewustwording zijn minstens zo belangrijk. Wat betreft Stichting Stop Straatintimidatie zou dat al moeten beginnen op de basisschool. "Zo van: hoe ga je om met elkaar? Als van kinds af aan al wordt meegegeven dat je een ander niet moet lastigvallen, zal dat heel veel schelen."

Maar ook nu kan iedereen al iets doen, namelijk op een slachtoffer afstappen wanneer je straatintimidatie ziet gebeuren. "Vraag 'ben je oké?' Dat geeft diegene het gevoel dat het wordt gezien en dat diegene niet alleen staat", aldus Anneke. Door op deze manier in te grijpen, steun je niet alleen slachtoffers, maar geef je ook het signaal af dat je straatintimidatie afkeurt. Nu wordt er nog vaak weggekeken, wat daders vrij spel geeft. "Iedereen kijkt ernaar en doet niks. Als er ook maar één iemand opstaat en er iets van zegt, doen anderen die dat zien het de volgende keer misschien ook."

Lange adem

Hoe hardnekkig het probleem ook lijkt: er zijn hier en daar voorzichtig enkele positieve signalen te zien. Zo ziet Naomi dat er langzaam meer bewustwording ontstaat. "Door mannen wordt er vaak gelachen als ze de krijttekeningen zien, maar ik zie soms ook dat ze het erover hebben. Dus er gebeurt wel iets. Je zet iets in beweging en er wordt een zaadje geplant. Een tijdje terug liep er zelfs een man langs die zei dat hij het er met andere mannen over ging hebben nu hij de opmerkingen had gelezen."

Ook Anneke vertelt: "Laatst ontvingen we bij de stichting een bericht van een wat oudere vrouw die zei: 'Van kinds af aan word ik al lastig gevallen, dus dit probleem speelt al 60 jaar, maar ik merk de laatste jaren aan mijn kleindochters dat het echt verandert.' Dat geeft hoop. Het heeft zin wat we doen, maar de oplossing vergt gewoon een lange adem."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -