Roti met rijst en pizza met ananas: wanneer spreek je van culturele toe-eigening?

cultural appropriation

One'sy van foodblog This Girl Can Cook houdt zich wel vaker bezig met het onderwerp cultural appropriation. "Voor mij betekent het dat je iets neemt uit een cultuur of land zonder de juiste credit te geven aan de mensen of de cultuur en eigenlijk te doen of jij het hebt bedacht." Dat kan op het gebied van mode of taal, maar dus ook eten. "Wat je ziet is dat bepaalde keukens of eetculturen door het westen worden gezien als meer waardevol. Andere keukens worden weer gezien als minder hoogstaand. Totdat iemand, vaak een wit persoon, met een minder gewaardeerde keuken aan de haal gaat en er een draai aan geeft, dan is het ineens wel bijzonder." Als voorbeeld noemt ze quinoa: "Dat eten mensen in Zuid-Amerika, maar nu kunnen zij het niet meer betalen, omdat het in de rest van de wereld zo populair is."

De niet-zo-Vietnamese-pho

Onlangs was er opnieuw een rel over dit onderwerp. Een bericht waarin Tessa van Mãi Mãi Collective
de niet zo authentieke 'Vietnamese Pho' van de Albert Heijn aan de kaak stelde, ging viral. "Iemand stuurde me een link door van de webshop van de Albert Heijn met de Vietnamese Pho en ik dacht: oké, nee dit is geen pho. Ik schrok er een beetje van. Het komt wel vaker voor dat de Vietnamese keuken met een twist wordt neergezet, maar dit gerecht was compleet anders dan het origineel. In plaats van rijstnoedels zaten er bijvoorbeeld gele eiernoedels in."

Tessa wilde het in eerste instantie laten gaan, maar twee weken later bedacht ze zich: "Zulke grote bedrijven kunnen hier alleen mee wegkomen, omdat we er niets over zeggen." Ze besloot daarom de supermarkt een net bericht te schrijven met daarin ook een aantal suggesties voor een andere benaming.

De klantenservice liet vervolgens weten dat haar klacht in behandeling zou worden genomen. Omdat Tessa ook wel wist dat er dan niks mee zou gebeuren, besloot ze social media in te schakelen. Haar bericht over de niet zo authentieke pho ging viral en ze mocht haar verhaal delen bij Radio 1 en EditieNL. Vervolgens kreeg ze opnieuw bericht van de supermarkt en werd het product uit de schappen gehaald.

Italiaanse keuken

Een keuken waar wereldwijd ook veel mee geëxperimenteerd wordt, is de Italiaanse keuken. Tot grote irritatie van veel Italianen. Want mac and cheese doet geen eer aan de authentieke Italiaanse keuken en een pizza met ananas is al helemaal vloeken in de Italiaanse keuken.

Salvatore werkt al sinds zijn tienerjaren als chef en is gespecialiseerd in de Italiaanse keuken, vooral als het om pizza gaat. Hij ziet regelmatig gevallen van cultural appropriation voorbij komen. De rillingen liepen over Salvatore's rug toen het Twitteraccount van de Amerikaanse stad Chicago met trots claimde de pizzahoofdstad van de wereld te zijn. "De 'pizza' uit Chicago ziet er niet eens uit als een traditionele pizza en is veel dieper en dikker. Daarnaast wordt het op een andere manier bereid", zegt Salvatore. "De traditionele pizza is ontstaan in Napels, dus als Chicago zoiets roept, heb je te maken met cultural appropriation."

En hoe denkt Salvatore dan over de pizza Hawaii? Die vindt hij allereerst niet te eten en ten tweede is het volgens hem 'een mislukt experiment': "Ananas komt uit Zuid-Amerika, dat gooi je dan op een pizza en je noemt het 'pizza Hawaii'. Dat gaat natuurlijk nergens over."

Geen moeite

Nu kun je denken: laat gaan, wat maakt het uit dat een gerecht uit je cultuur niet correct gerepresenteerd wordt? Maar One'sy begrijpt waarom mensen het zich zo kunnen aantrekken. Zelf heeft ze verschillende Surinamers over dit onderwerp gesproken. "Ik vroeg verschillende Surinamers waarom ze vaak zo heftig reageren op het experimenteren met Surinaams eten. Eigenlijk is het antwoord altijd hetzelfde: omdat eten emotie is. Je hebt er een herinnering aan. Mijn oma maakte bijvoorbeeld de lekkerste pastei. De smaak is niet de enige herinnering die ik aan de pastei heb. Ook de momenten dat we ze aten. Dat we bij mijn oma langsgingen, de geur uit de keuken roken en samen waren met de rest van mijn familie."

Als je dan ziet dat er met jouw herinnering wordt getornd, roept dat emoties op. Dat legt ook Tessa uit: "Vietnamees eten is voor mij heel belangrijk, ik heb het uit huis mee gekregen. Het is een stukje van mijn cultuur. Om dan te zien dat de Albert Heijn zich er niet in heeft verdiept en geen moeite heeft gedaan om het goed te representeren, vond ik moeilijk. Vietnamees eten is hip, dus als ze het pho noemen, trekt het meer mensen aan. Dat knaagt wel. Dan denk ik: gaat het echt alleen om geld? Is dat belangrijker dan het respecteren van een cultuur?"

Machtsmisbruik

Er is nog een reden waarom het kwalijk is als iemand anders zomaar aan de haal gaat met een gerecht en geen credits geeft aan de oorsprong. "Het gaat vaak om gemarginaliseerde groepen. Groepen die op verschillende vlakken van de samenleving geen macht hebben", legt One'sy uit. "Het gebeurt in Nederland zo vaak dat kookboeken over bepaalde keukens worden geschreven door witte mensen. Uitgeverijen kijken vaak niet verder dan hun eigen netwerk. Ik wil niet zeggen dat dat niet kan of mag. Iemand die simpelweg liefde voor een bepaalde keuken heeft, is niet automatisch een autoriteit op dat gebied."

Kookboekenauteur Emma maakte het kookboek Amazing Asia over de Aziatische keuken. Ze kreeg die kans, dankzij wat connecties die ze in eerdere banen had opgedaan. Dat de foodscene in Nederland weinig divers is, erkent Emma: "Ik heb wel Indonesisch bloed, maar ik ben grotendeels wit en daardoor heel erg bevoorrecht." Ze is het ermee eens dat niet iedereen dezelfde kansen krijgt. "In een ideale wereld zou iemand met Chinese roots het verhaal van China vertellen, maar ja, ik ga natuurlijk niet zeggen: 'o, ik hoef dat kookboek niet te schrijven', want het is wel mijn droom. Ik kan er weinig aan doen dat ik de kans krijg om een kookboek te maken. Het enige dat ik wel kan doen is om het op een goede manier te schrijven."

Emma heeft dan ook haar best gedaan om de authentieke Aziatische keuken eer aan te doen: "Ik vind het vooral heel erg belangrijk om credits te geven. In mijn boek vertel ik bijvoorbeeld ook echt waar ik bepaalde gerechten heb gegeten, waar het recept vandaan komt. En als ik een twist maak op het oorspronkelijke gerecht, dan schrijf ik er wel bij dat het niet zo hoort. Ik doe veel research. Wat betreft China: ik lees veel boeken over China, zit op Chinese les en heb een Chinese buddy die zelf ook kookworkshops geeft." Emma heeft zelfs haar boek nagelopen op cultural appropriation en gaat er ook graag over met anderen in gesprek: "Ik wil blijven leren."

De grens

Waar ligt de grens tussen cultural appropriation en appreciation, oftewel: wanneer maak je je schuldig aan het toe-eigenen van een cultuur en wanneer waardeer je de cultuur juist? "Dat is dubbel", zegt One'sy. "Mijn zusje en ik maken soms ook wel eens een gerecht dat niet helemaal het oorspronkelijke recept volgt. Dan maken we bijvoorbeeld ergens een vegan variant van." Volgens haar is het belangrijk dat je erbij vermeldt dat je het recept hebt aangepast. "Je mag experimenteren, maar je moet wel aangeven wat het oorspronkelijke recept is."

Oplossing

Zowel One'sy als Tessa en Salvatore zijn het erover eens dat producten niet zomaar authentiek mogen worden genoemd of het label van een bepaald land moeten krijgen. "Ik zag laatst bijvoorbeeld Surinaamse eiersalade", zegt One'sy. "Maar wat maakt het dan Surinaams? Wij kennen helemaal geen eiersalade. Heet het alleen zo, omdat er kerrie in zit?" Het gebeurt steeds vaker dat grote merken op hun producten zetten dat het is "geïnspireerd" door een bepaalde keuken. Dat is al iets beter, vindt One'sy.

Als het aan Salvatore ligt, moeten er ook bepaalde regels komen als het gaat om het gebruik van het woord 'pizza'. "Het maken van een pizza gaat volgens een specifiek proces", legt hij uit. "Er zou eigenlijk een soort beschermingsrecht moeten komen voor gerechten als pizza, zodat je alleen de naam 'pizza' mag gebruiken als je dat proces respecteert en een pizza bereidt volgens bepaalde culturele en historische waarden." Maar ook wat betreft pasta ziet Salvatore veel fout gaan. "In vergelijking tot pizza, wat een gerecht is, is pasta een ingrediënt. Zo is pasta bijvoorbeeld een ingrediënt voor het gerecht 'pasta alla Carbonara', dat traditioneel wordt gemaakt met wangspek, ei, pecorinokaas en peper. Klaar. Wat in veel landen buiten Italië fout gaat, is dat koks bijvoorbeeld room toevoegen aan hun 'Carbonara'. Leuk als je dat doet, maar dan mag je het naar mijn mening geen 'Carbonara' noemen."

Nooit meer roti met rijst?

Betekent dit dat jij in je eigen keuken niet meer mag experimenteren met gerechten uit andere culturen? Natuurlijk niet. "Ik ben er sowieso voor om creatief te zijn in de keuken, doe wat jij lekker vindt", zegt Tessa. "Het is alleen anders als jij een positie hebt met veel invloed en er geld mee verdient. Dan denk ik: neem je verantwoordelijkheid."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -