Hoe vaders buitenspel worden gezet: "Ik heb mijn zoontje al twee jaar niet gezien"

Besef, er zijn in Nederland duizenden ouders - vooral vaders - die hun kind niet zien en daar maar weinig aan kunnen doen. Dit is vaak het geval na een relatiebreuk of een vechtscheiding, waarna de andere ouder er alles aan doet om een goede omgangsregeling te dwarsbomen. Dit wordt ook wel ouderverstoting genoemd, een groot probleem dat vooral veel vaders radeloos achterlaat. Zo ook de Rotterdamse vader Remses: "Ik moet bewijzen dat ik voor m'n kind kan zorgen, maar hoe moet ik dat doen als ik hem nooit mag meenemen?"

Officiële cijfers zijn lastig te vinden, maar jaarlijks hebben minstens 16.000 kinderen geen contact meer met één van hun ouders na een scheiding. Natuurlijk zijn er gevallen waarbij dat het gevolg is van het gedrag van de desbetreffende ouder, maar er zijn ook veel gevallen waarbij de andere ouder het kind zonder geldige reden weghoudt bij de ex-partner. En daar worden ze vaak niet voor gestraft.

HOE ZIT HET PRECIES?

Belangrijk om te weten is dat je als biologische vader niet automatisch dezelfde rechten hebt als biologische moeder. Waar de biologische moeder automatisch ook de juridische, oftewel wettelijke ouder is, zit dat bij de biologische vader anders. Die is alleen wettelijk ouder wanneer het kind geboren wordt in een huwelijk of een geregistreerd partnerschap. Als je als man het kind hebt verwekt, maar geen relatie met de moeder hebt, moet je het kind bij de gemeente erkennen om juridisch ouder te worden. Dat kan, met toestemming van de moeder, al voor de geboorte of binnen drie dagen na de geboorte. Later kan het ook nog, maar tot het kind 16 jaar is, is daarbij toestemming van de moeder nodig. Vanaf 12 jaar is ook toestemming van het kind nodig.

Wanneer je je kind eenmaal hebt erkend, betekent dat dat je recht hebt op omgang met je zoon of dochter. Ook heb je onderhoudsplicht en moet je kinderalimentatie betalen als je niet meer samenwoont met de moeder.

Ingewikkeld en pijnlijk

Als er eenmaal een omgangsregeling afgesproken is, moeten beide ouders zich daaraan houden. Dat klinkt logisch, maar blijkt in de praktijk niet zo vanzelfsprekend. Hoewel officieel alleen de rechter een ouder de omgang kan ontzeggen, blijkt uit de vele verhalen van verstoten ouders dat de regels op zo'n manier zijn opgesteld dat er makkelijk misbruik van gemaakt kan worden. Althans, door de moeder, bij wie het kind in de meeste gevallen blijft wonen. Haar stem lijkt bij dit soort conflicten een stuk zwaarder te wegen dan die van de vader.

Dit soort zaken zijn vaak erg ingewikkeld en persoonlijk, waardoor het niet makkelijk is om je er als omgeving mee te bemoeien. Daarnaast denken veel mensen logischerwijs 'waar twee vechten, hebben twee schuld'. Ongetwijfeld zitten er aan ieder verhaal twee kanten, maar dat maakt de pijn van jarenlang je kind niet zien niet minder. Remses weet er alles van. Hij heeft zijn inmiddels 7-jarige zoontje nu al 2 jaar niet gezien. "Ik ben al zeven jaar met een rechtszaak bezig." Zijn relatie met de moeder ging vlak na de geboorte uit en al snel mocht Remses zijn zoontje van haar niet meer zien. "Toen ik een nieuwe relatie kreeg, werden de problemen nog erger."

Machteloos

Remses doet er alles aan om te bewijzen dat hij een goede vader is. "Ik probeer gezamenlijke voogdij te regelen, maar dat is mij tot op de dag van vandaag niet gegund." Hij benadrukt dat hij geen vingers wil wijzen, maar het vertekende beeld dat er van hem wordt geschetst doet hem pijn. "Ik was vaak op tour als artiest. Dat is voor mijn gevoel gebruikt om tegen de rechter te zeggen dat ik mijn zoontje niet genoeg kon zien." Toen hij een paar jaar later een dochtertje kreeg uit een andere relatie, werden de verhoudingen nog slechter. "Ik heb een jaar lang contact gezocht en gebeld naar allerlei hulpinstanties, maar nooit reactie ontvangen."

"Ik doe veel projecten op scholen en begeleid dan kinderen die in soortgelijke situaties zitten. Ik vind het heel lastig, omdat ik dan telkens mijn zoontje voor me zie. Het is heel machteloos. Je bent met andere kinderen bezig, maar je eigen kind kan je niet dat stukje liefde, aandacht en support meegeven. En het feit dat hij zijn zusje niet kan meemaken, vind ik nog erger dan dat hij mij niet ziet."

Visie overbrengen

Remses benadrukt dat hij de ontwikkeling van zijn kind het allerbelangrijkste vindt. Zelf groeide hij op zonder vader, dus hij weet dat die lege plek niet te compenseren is. "Ik miste echt dat hij zijn visie en kennis met mij kon delen. Als ik dat had gekregen, was ik sneller op de plek zijn gekomen waar ik nu sta." Die visie die hij aan zijn zoontje wil meegeven, uit hij nu op een creatieve manier via zijn werk, door het maken van voorstellingen. "Het doet me pijn. Het enige dat ik kan doen, is mezelf uiten op een creatieve manier en zo hopelijk verandering realiseren."

Communiceren

Het liefste wil Remses er samen met de moeder uitkomen door beter te communiceren. "We moeten elkaar de ruimte geven om te begrijpen waar dingen vandaan komen. Het is een proces waar iedereen voor open moet staan. Er zijn dagen dat ik met tranen zit en me machteloos voel. Maar we kunnen het er gewoon rustig over hebben en elkaar proberen te begrijpen, zodat we het probleem kunnen oplossen." Ondertussen hoopt Remses dat zijn zoontje niets meekrijgt van de valse verhalen die er over hem rondgaan. "Maar dat is wel iets waar ik superbang voor ben."

"Als het voor mij al zo fokt op is, hoe moet het dan voor hem zijn? En wat is het verhaal dat aan hem wordt verteld?"

Vooroordelen

De vooroordelen over Antilliaanse vaders werken bij deze situatie niet in Remses' voordeel. "In mijn beleving worden die vooroordelen tegen me gebruikt: 'hij is niet verantwoordelijk, hij komt zijn afspraken niet na'. En het systeem zit zo in elkaar dat alles wat de moeder zegt vanzelfsprekend als waarheid wordt gezien."

"Het rechtssysteem heeft superveel lagen die het moeilijk maken. Daarnaast blijf je hetzelfde probleem houden wanneer mensen die bij instanties en hulporganisaties werken weinig empathie en kennis van verschillende culturen en achtergronden hebben. Als een moeder zegt: 'Hij is zoals elke Antilliaan altijd te laat en niet georganiseerd', dan zal een maatschappelijk werker precies zo met je omgaan."

Verstikkend stigma

Dat het beeld van zwarte vader als afwezig en niet betrokken zeer eenzijdig is, was voor fotograaf Marwan Magroun een van de drijfveren achter zijn project Life of Fathers, waarin hij jonge vaders van verschillende culturele achtergronden volgt. "In de popcultuur en media worden zwarte vaders of vaders met een migratieachtergrond op een bepaalde manier geportretteerd", vertelt hij. "Dat kan verstikkend zijn. Ze worden geconfronteerd met een stigma. Er wordt iets op ze geprojecteerd door de samenleving, maar dat is een eenzijdig beeld. Dat beeld kun je niet veranderen, maar je kan er wel een beeld naast zetten en dat heb ik met dit project gedaan."

Marwan vertelt dat hij zelf zonder vader is opgegroeid. "Dat heeft effect gehad op hoe ik relaties aanga en hoe ik naar mezelf kijk." Marwan deed onderzoek naar verlatings- en bindingsangst en ontdekte dat ouders en opvoeding daar een grote rol bij spelen. "Ik zit in een periode waarin vrienden van me kinderen krijgen en ik was heel benieuwd hoe zij dat doen."

In de fotoserie en korte docu laat Marwan zien hoe betrokken de vaders zijn. "Als je hoort in welke bochten zij zich moeten wringen om hun kind te zien, dat is hartverscheurend. Maar als collectief hebben we een idee over ze en dan hebben we ze al gedehumaniseerd." Door middel van de serie wil Marwan juist de menselijke kant weer laten zien: de emoties en worstelingen rondom het vaderschap en het niet of weinig kunnen zien van hun kind. "Door de docu zie je waar ze mee zitten en waar ze doorheen gaan."

Het werk van Marwan is te zien op zijn Instagramaccount en op marwanmagroun.nl.

Valse beschuldigingen

Naast vooroordelen worden er in de strijd tussen de ouders, zeker als er veel wraakgevoelens in het spel zijn, soms ook allerlei andere dingen bijgehaald, zoals valse beschuldigingen. "Die zijn moeilijk te weerleggen. Het is het ene woord tegen het andere. Je staat dan al snel buitenspel", aldus een woordvoerder van Stichting Dwaze Vaders, die verstoten vaders - en moeders - adviseert. Zij zijn al jarenlang bezig om de omgangsregeling in het strafrecht te krijgen. Vorig jaar werd in de Tweede Kamer een motie aangenomen tegen ouderverstoting. Eigenlijk zou die in maart besproken worden, maar wegens de coronacrisis is dat verschoven. "In het gunstigste geval kan de tegenwerkende ouder straks gestraft worden", aldus een woordvoerder.

Wat valse beschuldigingen van ex-partners teweeg kunnen brengen, zie je in de 2DOC Verstoten Vaders die drie maanden geleden uitkwam. Daarin volgt Elena Lindemans drie vaders die net als Remses hun kind niet te zien krijgen. Zij worden door hun ex-partners van allerlei dingen beschuldigd, van stalking tot huiselijk geweld en seksueel misbruik. "Ik moet maar afwachten. Je bent overgeleverd aan instanties die allemaal als uitgangspunt hebben dat het kind bij de moeder hoort", aldus een van de drie vaders. Ze blijven doorstrijden om het tegendeel te bewijzen en dezelfde rechten te krijgen als de moeder, maar zoals docu-maker Elena treffend verwoordde: "Ze hebben de strijd eigenlijk al verloren, want ze zien hun kind al jaren niet of nauwelijks."

EINDELOOS WACHTEN

Naast dat het coronavirus ervoor zorgt dat ouderverstoting nog niet besproken is in de Tweede Kamer, wordt het virus ondertussen ook in de strijd gegooid als middel om kinderen weg te houden bij de andere ouder. Dwaze Vaders ziet er veel hulpvragen over binnenkomen. "Dat wordt als excuus gebruikt om zich niet aan de omgangsregeling te houden. De basisscholen werden gesloten en toen werden de omgangsregelingen ook maar opgeschort." Je kan dan wel weer een rechtszaak starten, maar de capaciteit van de rechtbanken was tijdens het hoogtepunt van de crisis een stuk lager. En voor je het weet ben je dan weer maanden verder.

Het feit dat de procedures en rechtszaken zo lang duren, maakt de situatie alleen maar zwaarder. De stichting weet hoe slopend het kan zijn: "Meestal wordt er een instantie bij geroepen, zoals Jeugdzorg of de Raad van Kinderbescherming. Die gaat een rapport opstellen. Dan ben je zo een half jaar tot een jaar verder voordat je weer terug in de rechtbank zit en al die tijd zie je je kinderen niet. En juist dat is zo schadelijk."

AANGIFTE DOEN HEEFT GEEN ZIN

Je denkt misschien: waarom stap je niet meteen naar de politie als je ex je kind bij je weghoudt? Een van de vaders uit Verstoten Vaders deed dat, maar kwam er al snel achter dat dat eerder averechts werkt. "Ze zeiden: 'wat verwacht je dat we doen meneer? De deur intrappen en het kind uit haar armen rukken?' Toen ze ik: 'anders ga ik het zelf doen'. Nou, toen waren ze binnen twee minuten ter plaatse, maar dan om mij mee te nemen..."

Onderzoek van Report Radio, een programma van NPO Radio 1, bevestigt dat aangifte doen wegens een tegenwerkende ex-partner weinig zin heeft. "Uit documenten blijkt dat de politie ouders oproept om zo'n aangifte niet te doen, omdat er geen sprake zou zijn van een strafbaar feit. Politie en OM sturen deze ouders terug naar de rechter."

Familierechter Cees van Leuven vindt dat vreemd, want de rechter is geen handhaver. "Als iemand de verkeersregels niet naleeft, krijgt diegene een boete. Dan is het klaar en komt de rechter niet meer in beeld. In het familierecht is het andersom, daar blijven ouders bij ons terugkomen." Des te belangrijker dus dat de omgangsregeling in het strafrecht komt, zodat de politie wél effectief kan ingrijpen en de tegenwerkende ouder kan straffen. Van Leuven stelt dat er bij de politie nu te weinig kennis over dit soort zaken is. Bas van ‘t Hoff van het Vaderkenniscentrum ziet daarom graag dat er per politie-eenheid een paar experts op dit gebied komen, zo vertelt hij aan het AD. "Die verstand hebben van de juridische, maar ook van de psychologische aspecten van deze problematiek."

Oplossing?

In sommige gevallen wordt de tegenwerkende ouder nu door middel van een dwangsom of gijzeling gedwongen om de uitspraak van de rechtbank na te komen. Maar rechtszaken kosten veel geld en de kans dat het succes heeft, is vrij klein. Het makkelijker kunnen straffen van de tegenwerkende ouders zou een een positieve ontwikkeling zijn. Het zorgt er hopelijk voor dat verstoten ouders niet meer jarenlang keer op keer bij de rechter hoeven terug te keren om de boel uit te vechten. Jaren waarin je ondertussen nog steeds je kind aan het missen bent. Maar misschien nog wel belangrijker is dat er wettelijk iets verandert aan de rol en rechten van vaders, zodat zij niet zo makkelijk buitenspel kunnen worden gezet als nu.

HOOPVOL

Hoe uitzichtloos de situatie er nu nog uitziet, Remses blijft hoop houden dat het goed komt. "Ik weet dat ik een supergoede vader ben en ik ben ervan overtuigd dat het goed gaat komen. Maar hoe lang het nog gaat duren? Als dezelfde soort mensen bij die instanties blijven werken, kan dat nog heel lang zijn..." Tot die tijd helpt het hem om met mensen te praten die in dezelfde situatie zitten. Hij hoopt dan ook dat elke vader - of moeder - die zijn verhaal hoort, wil meedenken over een manier om hiertegen te vechten. "Zodat we er uiteindelijk voor kunnen zorgen dat er een betere balans komt en dat onze kinderen meer vrijheid krijgen om bij zowel de vader als de moeder te zijn."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -