Naaz over Iran: "Niet iedereen in het Midden-Oosten onderdrukt vrouwen"

Vorige week gaf je een speech en zong je tijdens de demonstratie van het Azadi Collectief op de Dam. Waarom vind je het belangrijk om je in te zetten voor de Iraanse, Afghaanse en Koerdische vrouwenbeweging?

"Vaak voelt het alsof mensen niet echt omkijken naar de problemen die in het Midden-Oosten spelen. Mensen rollen nog nét niet met hun ogen wanneer er iets ergs gebeurt in die gebieden. Het komt dan ook niet vaak voor dat er op een empatische manier wordt omgegaan met het nieuws uit, in dit geval, Iran. Ik zie dit als een kans om aandacht te vragen voor de strijd van alle sterke mensen die zich daar hard maken voor een betere toekomst. Tegelijkertijd is dit een kans om het narratief over het Midden-Oosten te veranderen. Nu heerst het idee dat iedereen er alleen maar onderdrukt wordt, terwijl vrouwen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika - ook wel MENA-vrouwen genoemd - zo sterk zijn.

Ik ben zelf opgegroeid in Nederland en in vergelijking met de vrouwen in Iran of Koerdistan heb ik veel privileges gekend in mijn leven. Tegelijkertijd heb ik als Koerdische vrouw die opgroeide in een vrij conservatieve gemeenschap veel meegemaakt. Dat is waarom de situatie in Iran mij extra hard raakt. Ik ben altijd bezig met hoe we dingen kunnen veranderen voor de volgende generatie. Daarom vind ik het belangrijk om me uit te spreken."

Herken je je in de strijd van de Iraanse, Afghaanse en Koerdische vrouwenbeweging?

"Tot ongeveer mijn achttiende heb ik wat ik noem een bijna gemiddeld MENA-meisjesleven gehad. Ik mocht bijna niets van mijn ouders, mocht niet met jongens omgaan en er werd me veel schaamte aangeleerd. Ik zat echt in een soort bubbel. Ik denk dat bijna elke MENA-vrouw zich wel kan herkennen in dat verhaal. Je leeft niet voor jezelf, maar voor je community en de nadruk ligt op het hoog houden van je reputatie.

Ondertussen ben ik zelf helemaal uit dat wereldje gestapt en heb ik mijn eigen draai in het leven gevonden. Dat is overigens niet zonder moeite gegaan, maar juist daarom raken de gebeurtenissen in Iran me zo hard. Het ergste wat mij kan overkomen is dat ik word onterfd of dat ik in elkaar word geslagen. De vrouwen in Iran zetten letterlijk hun leven op het spel. Dat kan je bijna niet vergelijken met mijn situatie hier."

Wat is er nodig denk je om de mentaliteit binnen de MENA-communities in Nederland te veranderen als het gaat om vrijheid en reputatie?

"Veel migrantenouders zijn 40 of 50 jaar geleden naar Nederland gekomen en hebben lang vastgehouden aan de mentaliteit die ze in het Midden-Oosten hadden. Dat is natuurlijk logisch, want je komt hier en je wordt vaak niet netjes ontvangen. Er is sprake van discriminatie en je hebt waarschijnlijk al een heleboel trauma's als vluchteling of iemand die in armoede heeft geleefd en nu werk zoekt. Daar zit veel pijn in, dus het is niet meer dan normaal dat je je eigen community opzoekt en je leven met hen doorzet, alleen dit keer niet tussen de bergen, maar tussen de grijze gebouwen.

Ik merk dat veel ouders van die generatie echter aan het veranderen zijn en zich aanpassen aan de nieuwe tijd. Ze beseffen dat het leven ook is doorgegaan in het Midden-Oosten en dat we niet zo stevig hoeven vast te houden aan verouderde tradities. Ik vind het dan ook belangrijk dat we vanaf nu iedereen die naar Nederland komt, en in het bijzonder queer en trans personen, meteen omarmen binnen onze gemeenschappen. We moeten mensen niet wegduwen en dwingen in hun eigen bubbel te blijven. De wereld is van ons allen en de cirkel moet doorbroken worden. Je wilt dat nieuwkomers uit bijvoorbeeld Iran weten dat het hier anders gaat zijn. Dat we hen nooit meer in een nare positie zullen brengen."

Tijdens de demonstratie op de Dam vertelde je in je speech dat je je als Koerdische queer vrouw altijd stil hebt moeten houden, maar dat je dat niet meer wil doen. Kun je daar meer over vertellen?

"Als jonge MENA-vrouw leid je binnen conservatieve kringen vaak een dubbel leven. Een deel van je identiteit laat je zien aan je familie, een ander deel van je identiteit aan je werk en weer een ander deel van je identiteit laat je zien aan je vrienden. Daardoor kun je nooit volledig jezelf zijn, want daarvoor zijn de consequenties te groot.

Veel MENA-vrouwen houden dan ook delen van hun leven geheim. Zij leven met de gedachten dat wat ze doen verkeerd of fout is, maar dat is helemaal niet zo. Je hoeft niet de exacte zelfde normen en waarden te hebben als je familie of je community. Als jij gelooft dat je op hetzelfde geslacht mag vallen, maar je ouders denken van niet, betekent dat niet meteen dat jij fout zit. Als je je hele leven lang echter opgroeit met het idee dat dat wél fout is, creëer je onbewust een soort zelfhaat en daar zit veel verdriet in, vind ik.

Heb je het gevoel dat je je Koerdische identiteit moet verbergen?

"Persoonlijk heb ik altijd al een grote bek gehad, dus ik vind het moeilijk om delen van mijn identiteit te blijven verbergen. Tijdens de demonstratie besloot ik bijvoorbeeld een Koerdische jurk aan te trekken, terwijl dat best onveilig kan zijn. Koerden zijn namelijk al honderden jaren onderdrukt binnen verschillende gemeenschappen die ook aanwezig waren tijdens het protest. Op scholen in sommige landen in het Midden-Oosten wordt letterlijk aangeleerd dat Koerden slecht zijn, waardoor veel mensen opgroeien met het idee dat ze ons zouden moeten haten en dat is heel eng.

Als artiest merk ik het vooral: ik ervaar discriminatie vanuit mensen die nationalistisch zijn en een negatief beeld hebben over ons. Toen ik het podium opliep in mijn Koerdische jurk, leek de sfeer om te slaan. Dat hoorde ik ook van andere toeschouwers. Zo werd mijn speech onderbroken en werd de sfeer plotseling grimmig. Zowel de mensen om mij heen als ikzelf maak me wel eens ernstige zorgen om mijn veiligheid. Een vriendin van me had laatst bijvoorbeeld een nachtmerrie waarin ik werd doodgeschoten. Ik was niet eens verbaasd, want deze reële angst bespreek ik regelmatig met mijn familie."

In Nederland slaan de Iraanse, Afghaanse en Koerdische community de handen ineen voor vrouwenrechten. Wat vind je daarvan?

"Ik vind het prachtig. Tijdens andere protesten voor Iran is het veel lastiger om openlijk Koerdisch te zijn. Je vlag wordt afgepakt of je wordt weggepest. Vanuit het Azadi Collectief werd besloten om met alle gemeenschappen samen te demonstreren. In bijna elke taal in het Midden-Oosten wordt vrijheid omschreven met het woord 'azadi'. En we willen allemaal hetzelfde: azadi. Daarnaast is het verhaal dat we proberen te vertellen niet het verhaal van maar één land. De grenzen tussen de landen in het Midden-Oosten zijn niet aangelegd door de mensen zelf, maar door westerse kolonialisten. Waarom zouden we nu dan tegen elkaar ingaan wanneer we eindelijk de kans hebben om de handen ineen te slaan en samen te strijden voor vrijheid?"

Hoe zie jij de rol van mannen in de Afghaanse, Iraanse en Koerdische vrouwenstrijd?

"Vaak heerst het idee dat alle mannen in het Midden-Oosten vrouwen onderdrukken, maar dat is niet zo. Er zijn wel degelijk mannen die respect hebben voor vrouwen en die zich inzetten voor vrouwenrechten. Wie de leiding heeft in een land, hoeft niks te zeggen over hoe de burgers denken. Ik denk dat de beweging in Iran dat vooral laat zien. Daarnaast wil ik de pijn van de mannen niet volledig weglaten in het verhaal over Iran. Er zijn ook mannen die ooit de broers of de zonen waren van de moeders en zussen die zijn mishandeld of vermoord. Zij zeggen geen dingen als: 'Not all men are bad', want zij snappen het verhaal en nemen geen onnodige ruimte in.

Zelf heb ik veel nare dingen met mannen meegemaakt, maar ik weiger die mensen mijn beeld van alle mannen te laten beïnvloeden. Die macht krijgen ze niet over mij. Ik ben bijvoorbeeld opgegroeid met twee lieve broers die er altijd voor me zijn geweest en met een vader die altijd goed met mijn moeder is omgegaan. Deze drie mannelijke figuren in mijn leven hebben het tegendeel bewezen voor mij. Aan andere MENA-mannen wil ik dan ook meegeven: jij kan die broer of vader ook zijn."

Twee weken voordat Jina Mahsa Amini werd vermoord, bracht je een zelfgeschreven Koerdisch nummer uit genaamd 'Azadi'. Wat betekent dat nummer voor jou?

"Toen ik dat nummer uitbracht, wist ik niet dat deze protesten eraan zaten te komen. Het nummer gaat letterlijk over de vrijheid van vrouwen. Ik zing ook de vrijheidskreet: 'Jin, Jiyan, Azadi', oftewel 'vrouw, leven, vrijheid'. Die uitspraak heb ik tijdens de opname van mijn videoclip overigens laten tatoeëren op mijn nek. De tattoo-artiest draagt een hoofddoek in de videoclip. Daarmee wil ik aantonen dat niet iedereen die ervoor kiest zichzelf te bedekken onderdrukt is. "

Waarom is het belangrijk om juist in Nederland steun te betuigen aan de vrouwen in Iran?

"De vrouwen in Iran kunnen letterlijk vermoord worden en ik ga gewoon naar huis na het protest. Die vrouwen lopen over straat en zingen liedjes op een vergelijkbare manier als wanneer wij op schoolreisje gaan. Alleen zingen die vrouwen het potentieel onderweg naar de hemel en dat weten ze. Ze zingen dat ze niet bang zijn, wie ben ik dan om bang te zijn in Nederland?"