Amnesty: niet-Oekraïense vluchtelingen mensonterend behandeld in Litouwen

Martelingen en buitensporig geweld

Van een warm welkom is geen sprake in Litouwen voor vluchtelingen die uit een ander land dan Oekraïne komen. Amnesty interviewde tientallen mensen uit landen als Kameroen, Irak, Nigeria en Sri Lanka die vertelden over hun afschuwelijke ervaringen. Zo kregen ze geen toegang tot asielprocedures en hebben verschillende mensen te maken gehad met martelingen en buitensporig geweld. Mensen zijn zelfs in isolatie geplaatst en gebeten door honden als ze daaruit probeerden te ontsnappen. "De Litouwse autoriteiten hopen dat ze daardoor 'vrijwillig' terug zullen keren naar hun moederland", aldus Amnesty.

In detentie door nieuwe wet

Doordat het aantal mensen dat vanuit Belarus Litouwen binnenkwam steeg, ging er een nieuwe wet van kracht in juli 2021. Volgens die wet moeten mensen die illegaal het land binnenkomen meteen in detentie geplaatst worden. Door deze detentie te omschrijven als 'tijdelijk verblijf' of 'alternatief voor detentie' omzeilen de Litouwse autoriteiten wettelijke EU-maatregelen. "Dit heeft tot gevolg dat duizenden mensen, onder wie velen die internationale bescherming nodig hebben, langdurig gevangen zitten", legt Amnesty uit.

Twee keer per week warm douchen

Amnesty ging op bezoek bij twee detentiecentra in Litouwen en interviewde 31 mensen. Zo ging de mensenrechtenorganisatie langs bij het Kybartai-registratiecentrum, dat vroeger een gevangenis was en sinds september 2021 wordt gebruikt om vluchtelingen en migranten op te sluiten. Op dit moment zitten daar honderden mannen vast. "De gevangen mannen hebben er weinig bewegingsvrijheid en mogen maar twee keer per week warm douchen", omschrijft Amnesty. "Het centrum is al maanden overbevolkt en de wastafels, toiletten en douches zijn smerig."

Halfnaakt in de vrieskou

Het andere detentiecentrum dat Amnesty bezocht, is het Medininkai-registratiecentrum, waar de omstandigheden nog slechter zijn. Op 2 maart van dit jaar kwamen de gevangen vluchtelingen daar nog tegen in actie. Een anti-oproereenheid reageerde hier met geweld op door mensen met knuppels te slaan en stroomstootwapens te gebruiken. Ook schrijft Amnesty dat een groep zwarte vrouwen seksueel werd vernederd: "Ze werden halfnaakt en met geboeide handen de vrieskou in gedwongen en in een container opgesloten."

Amnesty beschrijft dat racisme in de Litouwse detentiecentra aan de orde van de dag is. Dat beaamde een jonge vrouw uit sub-Sahara-Afrika in gesprek met de mensenrechtenorganisatie. "Alle bewakers zijn racistisch. Als je ziek bent en een ambulance nodig hebt, zeggen ze dat ze die alleen oproepen als je buiten bewustzijn raakt. We vinden het niet prettig hier. Waarom houdt niemand van zwarte mensen?"

Tweesporensysteem

Met het rapport wil Amnesty laten zien hoe de Europese Unie de laatste maanden een zogenaamd tweesporensysteem heeft laten ontstaan. "Terwijl Oekraïners bescherming krijgen en het medeleven genieten dat ze verdienen, worden mensen die andere landen ontvlucht zijn opgesloten en onderworpen aan een systeem waarin racisme en andere vormen van discriminatie hoogtij vieren. Toen Litouwen probeerde om 'pushbacks', automatische detentie en het weigeren van asiel te 'legaliseren', varieerde de reactie van de Europese Commissie van openlijk toejuichen tot stilzwijgend toestaan."

Zorgen in Nederland

Ook in Nederland zijn er deze maand zorgen geuit over de behandeling van jonge vluchtelingen. Zo lieten de Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd weten dat de overheid slecht zorgt voor kinderen en jongeren in Nederlandse vluchtelingencentra. Het feit dat de voorzieningen voor Oekraïners beter geregeld lijken te zijn, zorgt voor verbijstering bij de inspecties.

Volgens de inspecties wordt er in Nederland met twee maten gemeten. Opvangcentra voor reguliere asielzoekers uit landen als Syrië en Eritrea zitten namelijk al tijden overvol, terwijl duizenden opvangplekken die voor vluchtelingen uit Oekraïne bestemd waren nu leeg staan. "Met name de kwetsbare groep van kinderen komt ernstig in de knel met reële risico’s voor hun lichamelijke en geestelijke welzijn." De inspecties wijzen erop dat discriminatie volgens het Kinderrechtenverdrag verboden is en vragen zich af of het onderscheid in opvang nog "objectief te rechtvaardigen is".