Knelpunten in jeugdzorg zijn afgelopen 50 jaar nauwelijks veranderd: "We moeten het onder ogen zien"

De ene na de andere hervorming

Al decennialang is er de wens om de jeugdzorg te verbeteren. Zo bracht een werkgroep, de zogenoemde Commissie Mik, in 1976 al een rapport uit waarin werd voorgesteld om de jeugdzorg beter toegankelijk te maken. Ook moesten regionale jeugdhulpaanbieders beter gaan samenwerken en moest er beter geluisterd worden naar cliënten, zodat de hulpverlening beter zou aansluiten op hun leefwereld.

Helaas werd er na de verschijning van dat rapport vrij weinig gedaan met de aanbevelingen van Commissie Mik, wat in 1989 leidde tot de eerste grote hervorming in de jeugdzorg. In dat jaar trad de Wet op de jeugdhulpverlening in werking, die een betere samenwerking moest bevorderen tussen de jeugdbescherming, jeugdhulpverlening en jeugd-ggz, maar later bleek dat daar weinig van terecht kwam. Sindsdien zijn er diverse rapporten uitgebracht over de knelpunten in de jeugdzorg en zijn er verschillende hervormingen geweest, maar de kwaliteit van de jeugdzorg werd er nooit beter op.

Niets veranderd

Hoe kan het dat dezelfde problemen van 50 jaar geleden nog altijd verbeterpunten zijn in de jeugdzorg? Sharon deed er onderzoek naar voor haar spraakmakende proefschrift Boemerangbeleid - Over de aanhoudende tragiek in passend onderwijs- en jeugdzorgbeleid, waarmee ze in maart promoveerde aan de Vrije Universiteit. In het onderzoek beschrijft ze hoe het falende jeugdzorgbeleid ervoor zorgt dat oude problemen in stand worden gehouden, terwijl er telkens nieuwe problemen bijkomen.

'Kinderen rondpompen'

Zelf heeft Sharon jarenlang in de jeugdzorg gewerkt. Op 21-jarige leeftijd begon ze haar loopbaan in de crisisopvang waar ze al gauw werd geconfronteerd met één van de hardnekkigste problemen in de jeugdzorg: kinderen die telkens van de ene naar de andere plek moeten verhuizen zonder dat ze de juiste hulp krijgen. "Toen ik in de crisisopvang werkte, dacht ik: wat is dit voor toestand? Bij ons mochten kinderen maar zes weken blijven, daarna was er geen plek meer voor ze, dus werden ze weer doorgeschakeld naar Hilversum. Vanuit daar gingen ze weer door naar Groningen en dan weer terug. Ze gingen het hele land door." Door het vele verhuizen, werden kinderen vaak in taxibusjes naar school gebracht of viel school tijdelijk zelfs helemaal weg. "Toen dacht ik echt: dit is geen zorg, dit is kinderen rondpompen en dat helpt ze totaal niet."

'Zorgelijk'

Als bestuurslid van ExpEx, een stichting die zich inzet om de jeugdzorg te verbeteren, is Gabriel niet verrast door de bevindingen uit het onderzoek van Sharon. Zelf kwam hij als 11-jarige in de jeugdhulp terecht waar hij veel van de problemen in de sector van dichtbij heeft meegemaakt. "Deze problemen zijn al heel lang bekend en het is zorgelijk dat ze tot de conclusie is gekomen dat het systeem in cirkels draait", aldus Gabriel. "De vraag blijft echter nog steeds: wat gaat er met deze informatie gebeuren? In de jeugdhulp is het vaak zo dat een nieuw onderzoek even voor schokgolven zorgt en daarna gaan we weer terug naar de orde van de dag."

'Schrijnende zaken zijn normaal geworden'

Van zijn 11e tot en met zijn 18e is Gabriel meermaals verhuisd van de ene naar de andere jeugdzorginstelling. Uit ervaring kan hij dus stellen dat het rondpompen weinig goeds doet voor kinderen. Als bestuurslid van ExpEx zet hij zich dan ook in om hier verandering in te brengen. "Als we zouden kijken naar hoe we goede jeugdhulp op locatie kunnen bewerkstelligen, zou het niet nodig zijn om jongeren telkens van de ene naar de andere instelling te verplaatsen", vertelt hij. "Ik snap niet waarom we dat nog steeds oké vinden. Het is gek dat we kinderen acht keer binnen tien jaar laten verhuizen. Heel veel schrijnende zaken in de jeugdzorg zijn de afgelopen jaren normaal geworden en dat is denk ik het probleem."

Daarmee doelt Gabriel onder andere op onveilige situaties die zich weleens voordoen in jeugdzorginstellingen. "Als jongeren zich in een onveilige thuissituatie bevinden, dan zou het altijd zo moeten zijn dat de jeugdzorg veiliger is voor ze. Helaas is dat nog altijd niet het geval. Heel veel jongeren komen slechter uit de jeugdzorg dan dat ze er in gingen en dat moet je eigenlijk niet willen."

Perspectief van jongeren

De afgelopen jaren heeft Gabriel geprobeerd om zoveel mogelijk het perspectief van jongeren te vertegenwoordigen bij jeugdzorgbijeenkomsten. Hoewel hij ervan overtuigd is dat ambtenaren veel weten over de jeugdzorg, is hij er veel minder van overtuigd dat ze op de hoogte zijn van de beleving van kinderen in jeugdzorginstellingen.

Echter, er zijn ambtenaren die wel degelijk oprecht geïnteresseerd zijn in de leefwereld van cliënten. Een goed voorbeeld daarvan was een vergadering tussen de gemeente Utrecht en een jeugdhulpaanbieder over de inkoop van specialistische jeugdhulp waarbij een werkgroep van ExpEx mocht aansluiten. "We zaten bij dat gesprek en we mochten aangeven wat onze zorgen waren en vragen wat ze eraan gingen doen om die zorgen weg te nemen. Wij hadden zoiets van: als je die zorg inkoopt, zorg er dan voor dat de cliënten waarvoor je dat doet ook aan tafel zitten, zodat ze hun zorgen kunnen uiten bij die jeugdhulpaanbieder." Helaas liepen niet alle gesprekken over inkoop en financiële lasten met ambtenaren zo goed, omdat niet alle betrokken partijen volgens Gabriel "dezelfde taal spraken".

In het verleden gedoken

Het probleem dat jeugdzorginstellingen, ambtenaren en cliënten niet op één lijn zitten, speelt dus al decennia, maar zelden is onderzocht waarom dat zo is. Daarom besloot Sharon voor haar onderzoek in de geschiedenis van de jeugdzorg te duiken. "Wat ik vooral heb gedaan is gekeken naar het verleden. Wanneer is de overheid begonnen met het hervormen van de jeugdzorg? Dat was voor het eerst in 1989 en ik heb onderzocht wat ze tot vandaag de dag hebben gedaan en hoe dat heeft uitgepakt."

Met decennia aan archiefmateriaal, tientallen interviews met mensen uit de jeugdzorg en kennis uit literatuur over beleidsineffectiviteit tot haar beschikking duurde het niet lang voordat ze een patroon zag in het jeugdzorgbeleid. Keer op keer werd geconstateerd dat de jeugdzorg niet werkt voor kwetsbare kinderen en elke hervorming was een reactie op de hervorming ervoor. "Elke hervorming creëerde weer een nieuw probleem en telkens waren we op dat probleem aan het reageren. Nu pas zien we in dat wat we al die tijd aan het doen zijn niet genoeg werkt en dat is een pijnlijke en moeilijke boodschap voor velen, want iedereen in het werkveld zegt: 'we willen toch het beste en we willen toch dat de jeugdzorg beter wordt?' Ook ik was daar onderdeel van en wilde het goede doen. Het is dus heel lastig om dat gesprek te voeren, maar we moeten het toch onder ogen zien."

Terug naar de basis

Helemaal teruggaan naar de basis van de jeugdzorg is na vijf decennia wellicht een moeilijke stap. Zeker gezien het feit dat veel productieprocessen en instellingen in de jeugdhulp zo zijn ingericht dat je er niet makkelijk van af kan, maar volgens Sharon is er geen betere optie. "Is het realistisch om niet terug te gaan naar de basis? Het is juist gek als we dat niet doen, want we weten nu dat de jeugdhulp 50 jaar lang onvoldoende heeft gewerkt. Anders is het alsof we de werkelijkheid negeren en dat kan niet, want die werkelijkheid is er."

Oplossingen bevragen

Daarbij is het volgens haar vooral belangrijk dat beleidsmakers die aan het roer staan van de jeugdzorg gaan inzien dat het huidige systeem kinderen niet helpt. " Om de jeugdzorg echt te verbeteren moeten we kritisch kijken naar ons eigen handelen. Daarmee is het niet gelijk een nieuwe oplossing, maar ik denk dat we geen nieuwe oplossingen nodig hebben voor problemen in de jeugdzorg. We moeten juist vragen stellen over onze oplossingen. Als je je oplossingen niet bevraagt en meteen denkt: we hebben weer een nieuwe dienst of product nodig, dan kijk je niet kritisch genoeg naar waarom de doelen niet worden bereikt na elke hervorming. We moeten kijken waar we nu staan en hoe ver alle oplossingen ons tot nu toe hebben gebracht.

'Het gaat om kinderen'

Ook Gabriel is van mening dat doorgaan op dezelfde weg geen optie is. "Het gaat om kinderen, dus je kan niet volop experimenteren, maar je kunt wel kijken naar innovatieve manieren om de kwaliteit van de jeugdzorg te verbeteren zonder te hoeven bezuinigen. Ik denk dat we eerst moeten kijken wat er nodig is en daarna pas moeten kijken of dat goedkoper kan. Het uitganspunt mag nooit zijn: de jeugdhulp is duur, dus we moeten minder geld uitgeven. Het gevolg is dat kinderen op veel plekken niet de juiste zorg zullen krijgen."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -