Anouk (23) is verslaafd aan online shoppen: "Je hebt niet door hoeveel je uitgeeft"
- News
- Anouk (23) is verslaafd aan online shoppen: "Je hebt niet door hoeveel je uitgeeft"
Besef, naar schatting is een half miljoen Nederlanders koopverslaafd. Sommige mensen moeten één keer in de week iets kopen, anderen zijn er 24 uur per dag mee bezig. Maar wat houdt zo’n shopverslaving eigenlijk in? Wat is de invloed van marketing op onze (online) koopdrang en wat zijn de gevolgen van een koopverslaving? FunX sprak met psycholoog Bjarne en marketeer Iris over koopverslavingen en de rol van marketing bij koopdrang. Ook sprak FunX met Anouk (23). Zij denkt namelijk dat ze een shopverslaving heeft.
Het zijn vooral de advertenties op sociale media die me naar het shoppen leiden.
FOR YOU PAGE
Anouk heeft al vijf jaar last van een shopverslaving. Ze zit veel op Tiktok, waar haar koopdrang regelmatig wordt getriggerd. "Ik krijg allerlei shoplogs te zien op mijn For You Page. Dan heeft een of ander meisje nieuwe kleding gekocht bij de Zara en laat ze zien hoe het eruitziet wanneer ze het aantrekt. In de comments plaatst ze het artikelnummer, waardoor je het item met een klik makkelijk kan terugvinden in een webshop. Voor ik het weet heb ik het dan gekocht en zo blijft het maar doorgaan."
WAT IS EEN SHOPVERSLAVING?
Volgens psycholoog Bjarne Timonen lijkt een shopverslaving op veel andere verslavingen. "Net als drinken of roken, triggert shoppen het beloningscentrum in het brein en dat kan verslavend zijn. Sommige mensen gebruiken kopen als een manier om stress te dempen en hebben op een gegeven moment geen controle meer op hun koopgedrag. Dat kan leiden tot schulden, relatieproblemen of depressieve klachten. Een koopverslaving is een groter probleem dan vaak wordt gedacht."
IMPULSIEF OF DWANGMATIG
Bjarne zegt dat er wel een verschil is tussen impulsieve en dwangmatige kopers. Zo hebben impulsieve kopers vaak niet gepland om iets te kopen. "De koopverslaving wordt pas getriggerd wanneer er bijvoorbeeld uitverkoop is. Dan lopen ze de winkel binnen en kopen ze allerlei dingen die ze niet nodig hebben, terwijl ze in eerste instantie niet van plan waren om te shoppen", aldus Bjarne. De dwangmatige kopers daarentegen, zijn veel actiever bezig met kopen. "Die zijn veel planmatiger in hun koopgedrag. Ze moeten bijvoorbeeld elke avond na het werk, op een vast tijdstip, iets kopen."
SHOPPING APPS
Toen TikTok nog niet bestond, maakte Anouk vooral gebruik van apps op haar telefoon om aan nieuwe kleding te kopen. "Ik ging steeds actief op zoek naar nieuwe kleding, dus ik ging alle apps af: H&M, Shein en ASOS. Op een gegeven moment heb ik al die apps maar van mijn telefoon verwijderd zodat ik minder makkelijk nieuwe kleding zou kopen." Met de komst van TikTok is het echter nog moeilijker om weg te blijven van de shopverleiding. "Nu verschijnen die shoplogs gewoon op mijn For You Page."
'DIT WIL IK NIET MEER ZIEN'
Influencers en TikTokkers maken dus gebruik van hun platform om mensen zoals Anouk over te halen bepaalde aankopen te doen. Gelukkig is er op TikTok de optie om bij een video 'dit wil ik niet meer zien' aan te klikken, waardoor dezelfde soort video’s voortaan niet meer op je For You Page verschijnen. "Door die advertenties te vermijden, heb ik veel minder last van mijn shopverslaving. Het zijn namelijk vooral de advertenties op sociale media die me naar het shoppen leiden."
foto: Kadarius Seegars
'Big Brother is watching you'
Marketeer Iris denkt dat marketing een belangrijke rol speelt als het gaat om koopdrang. "Er wordt veel ingespeeld op de informatie die marketingbedrijven krijgen over je online gedrag. Als je veel naar een bepaald soort product zoekt, dan wordt dat vastgelegd. Maar ook je gedrag op sociale media wordt bekeken. Vervolgens wordt er een profiel van je geschetst, waardoor het duidelijk wordt wat jij allemaal interessant vindt." Hoe meer profielen marketeers kunnen verzamelen, des te makkelijker het dus voor ze wordt om hun advertenties te richten op de juiste personen. Zo kunnen ze mensen tot kopen aanzetten. De advertenties die jij online ziet, zijn dus speciaal op jou gericht aan de hand van de informatie die marketingbedrijven over jou verkrijgen. "Dat kun je zien als een onschuldige manier om mensen te inspireren, maar veel mensen zien het ook als iets vervelends. Een soort Big Brother is watching you."
Als je de hele tijd advertenties op je tijdlijn ziet voorbijkomen, heb je continu een onrustig gevoel en het idee dat je iets moet kopen.
DE INVLOED VAN ADVERTENTIES
Marketingbedrijven doen er dus alles aan om jou de juiste advertenties te laten zien, waardoor de kans groter is dat je een bepaald product koopt. Sommige mensen vinden het fijn dat ze alleen advertenties te zien krijgen die ze interessant vinden, maar voor mensen die gevoelig zijn voor koopverslavingen, kunnen zulke marketingstrategieën als heel vervelend worden ervaren. "Als je de hele tijd dat soort advertenties op je tijdlijn ziet voorbijkomen, heb je continu een onrustig gevoel en het idee dat je iets moet kopen", aldus Iris. Ze raadt mensen die gevoelig zijn voor een koopverslaving dan ook aan om regelmatig een pauze te nemen van hun telefoon en even niet op sociale media te gaan. Zo kun je die advertenties ook niet tegenkomen.
Hoe ontstaat een koopverslaving?
Volgens Bjarne kunnen er verschillende redenen zijn waardoor een shopverslaving ontstaat:
- Opvoeding: "Als je als kind werd beloond met materiële dingen, is de kans groter dat je jezelf later in het leven ook gaat willen belonen door van alles te kopen."
- Genetisch: "Vaak is het zo dat iemand die een koopverslaving ontwikkelt, als kind opgroeide met een ouder die ook een koopverslaving had. Wat dat betreft is de omgeving dus heel belangrijk."
- Stressvolle periode: "Je kunt veel stress ervaren wanneer je je baan of een naaste verliest, maar ook de coronacrisis kan bijdragen aan een shopverslaving. Zeker als je thuiszit met al die webshops die je om de oren vliegen."
SHOPPEN VANUIT BED
Vooral tijdens de coronacrisis kan het voor mensen met een koopverslaving dus lastig zijn om hun koopdrang in bedwang te houden. Anouk kan daarover meepraten. "Je bent de hele dag online en kunt zo vanuit je bed shoppen." Zo is ze erachter gekomen dat ze de koopdrang waar ze online mee strugglet, in een winkel veel minder ervaart. "In een winkel moet je een product afrekenen bij de kassa, waardoor het beter doordringt dat iets misschien duur is. Online heb je vaak helemaal niet door hoeveel geld je uitgeeft."
Je hoeft het pas een paar weken later te betalen, dus dat is eigenlijk te makkelijk. Zo blijf je maar bezig.
BOETES DOOR ACHTERAF BETALEN
Online shoppen kan tijdens een pandemie erg aantrekkelijk zijn, vooral met de komst van betaaldiensten als Klarna en AfterPay. Je bent maar een paar kliks verwijderd van een nieuw item, terwijl je de betaling van je bestelling een paar weken kan uitstellen. Maar het gemak van achteraf betalen brengt ook risico’s met zich mee. Toen Anouk zeven boetes op een dag ontving van Klarna, ging er bij haar een belletje rinkelen. "Ik had niet in de gaten dat ik twee accounts had, waardoor het bedrag op een van de accounts flink was opgelopen zonder mijn weten. Gelukkig heb ik het toen meteen kunnen afrekenen en heb ik geen verdere schulden opgebouwd." Na het Klarna-incident heeft Anouk met haar ouders afgesproken dat ze voortaan alles direct afrekent en geen gebruik meer maakt van achteraf betalen. Sindsdien is haar koopdrang minder geworden. "Want als je met Klarna afrekent, gaat het niet meteen van je rekening af. Je hoeft het pas een paar weken later te betalen, dus dat is eigenlijk te makkelijk. Zo blijf je maar bezig."
Bewustwording
Volgens Bjarne worden worden mensen zich vaak pas bewust van hun koopverslaving wanneer het problemen begint te veroorzaken. "Denk aan relatieproblemen, financiële problemen of moeite met focussen op het werk, omdat je constant aan shoppen denkt. Dan gaat er vaak pas een belletje rinkelen."
Tips om een koopverslaving te voorkomen
Volgens Bjarne is het goed om te kijken naar je algemene koopfilosofie. Het kan namelijk zo zijn dat je te veel koopt, maar nog niet echt een koopverslaving hebt. Je kunt erger voorkomen door er bewuster mee om te gaan. Stel jezelf drie vragen voordat je iets koopt: heb ik het nodig, kan ik het betalen en is het product van goede kwaliteit? Daarnaast vindt Bjarne het belangrijk om erop te letten of er wel rekening is gehouden met mensenrechten en of het product milieubewust is.
Hoe kom je van een shopverslaving af?
Volgens Bjarne is er een belangrijk verschil tussen de aanpak van een koopverslaving en die van ander soort verslavingen. "Als je alcoholverslaafd bent, moet je voorgoed stoppen met drinken. Maar je kunt niet voorgoed stoppen met kopen. Je moet namelijk wel boodschappen kunnen doen en af en toe heb je gewoon nieuwe kleren nodig." Daarom is de behandeling van een koopverslaving soms lastiger. "Het kan wel goed zijn om een tijdje geen onnodige spullen te kopen en zelfs spullen weg te doen. Zo kun je zoeken naar achterliggende patronen en kijken naar wat een gezonder koopgedrag is." In ernstigere gevallen is het ook mogelijk om professionele hulp te zoeken en een verslavingsbehandeling te ondergaan.
NIET GEDRAGEN KLEDING
Omdat ze bijna elke dag wel iets thuis bezorgd kreeg, ligt Anouks kledingkast vol met spullen. "Sommige kleding doe ik ook wel aan, maar andere kledingstukken heb ik nooit gedragen. Dan liggen ze gewoon in de kast met het kaartje er nog aan. Vaak weet ik niet eens meer dat ik het heb gekocht, tot ik het tegenkom in mijn kast." Haar moeder heeft haar wel eens gezegd om haar ongebruikte kleding te koop aan te bieden, maar ook dat vindt Anouk moeilijk. "Ik kan er dan ook weer geen afscheid van nemen."
Je denkt dat je het lichaam er ook bij krijgt wanneer je bepaalde kleding koopt, maar dat is helemaal niet zo.
"MISKOOP DOOR FOTOSHOP"
Anouk denkt dat het een probleem is dat mensen niet doorhebben hoeveel hun onzekerheden invloed hebben op hun koopgedrag. "Sociale media geven een vertekend beeld van hoe mensen eruitzien, daar werd ik vroeger best onzeker van." Die onzekerheid heeft er bij Anouk toe geleid dat ze sneller bepaalde aankopen deed, omdat ze daardoor het gevoel kreeg dat ze er ook zo goed uit kon zien als de influencer die ze op haar scherm zag. "Maar eigenlijk is het heel misleidend, want je denkt dat je het lichaam er ook bij krijgt wanneer je bepaalde kleding koopt, maar dat is helemaal niet zo. Vaak zijn die lichamen flink gefotoshopt. Daardoor heb ik wel eens een miskoop gedaan. Nu weet ik gelukkig dat de foto’s die mij onzeker maakten, bewerkt waren. Dat helpt ook met het minderen van de koopdrang."
- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -