Gratis werken als zzp'er is niet normaal: "Ze zeggen 'het is goed voor je cv'''

Besef, met exposure, ervaring of een vol portfolio kun je geen huur of boodschappen betalen, maar toch is dit wat opdrachtgevers nog regelmatig bieden aan zzp'ers. Dat komt in verschillende branches voor, maar met name in de creatieve sector. Artiesten, dansers, acteurs, muzikanten, fotografen, schrijvers en grafisch ontwerpers worden ingehuurd voor grote opdrachten of volle dagen werken, om vervolgens afgescheept te worden met slechts reiskostenvergoeding of promotie. Dat het gewoon om werk gaat, wordt voor het gemak vergeten. Waarom is dit nog steeds zo'n groot probleem en wat kan je er als zzp'er tegen doen?

Betalen als bijzaak

In de creatieve sector vind je vaak mensen die van hun hobby hun werk hebben gemaakt, waardoor te makkelijk wordt gedacht dat betalen slechts een bijzaak is. Diegene vindt het toch hartstikke leuk om te doen? Ja, maar optreden, een choreografie maken of een video's editen is ondertussen net zo goed werk als het schilderen van een huis of het bakken van een brood. Werk waar uren voorbereiding en oefening aan vooraf is gegaan en waarvoor betaald hoort te worden.

Toch krijgt fotograaf Eline regelmatig de vraag "wat is je echte baan?" Mensen zien fotograferen als hobby en onderschatten wat er achter een fotoshoot schuilgaat. "Dan komen ze met een heel moodboard en vragen ze of ik naar ze toe kan komen", aldus Eline. "Leuk, maar op het moment dat je vervolgens de prijs aangeeft, krijg je als reactie: 'oh, is het betaald dan?' Dat was dan eigenlijk niet de bedoeling of ze reageren helemaal niet meer."

Eline denkt dat dat onder andere komt doordat er vaak te weinig kennis is over hoeveel tijd en geld een zzp'er kwijt is aan een opdracht. "Het wordt onderschat, omdat het creatief is en iemands passie is. En ze vergeten ook dat je er gewoon belasting over moet afdragen als je een bedrijf hebt. Als je ziet wat voor uurtarief je uiteindelijk overhoudt, zullen veel mensen denken: daar ga ik niet voor aan het werk."

Onderschat

Als grafisch ontwerper herkent Sep wat Eline aangeeft over het onderschatten van werk. "Het begint al bij het bedenken wat je gaat maken, daar gaat vaak meer tijd in zitten dan bij het uitwerken van het idee." Hij merkt dat mensen designers snel te duur vinden, terwijl er tegelijkertijd wel veel waarde wordt gehecht aan een goed logo of mooie website. Met klanten onderhandelen over de prijs vindt hij daarom soms lastig. "Veel mensen denken: je bent maar een jongen van 19. Maar zo werkt het niet. Ik lever hetzelfde werk als anderen en ben net zo goed of misschien zelfs wel beter. Het heeft niks te maken met je leeftijd of met dat je nog thuis woont. Het gaat om de kwaliteit van je diensten."

Vriendenprijsje

Sep is nu ongeveer een jaartje betaald aan de gang als ontwerper en maakte al logo's, apps en websites voor grote opdrachtgevers. Desondanks denken kennissen dat ze voor een vriendenprijsje of zelfs gratis werk van hem kunnen verwachten. "Ze denken dat het normaal is omdat je ze kent. Zo had ik een keer een logo gemaakt dat achteraf niet goed bleek te zijn. Toen werd er gevraagd of ik het gratis opnieuw wilde doen. Dat is vervelend, want ze lachen je eigenlijk gewoon uit."

Tegenwoordig durft Sep beter zijn grenzen aan te geven. "Eerst dacht ik: als je nee zegt, mogen ze je niet meer, maar dat is natuurlijk onzin. Nu kijk ik daar anders tegenaan en zeg ik gewoon: je gaat maar naar iemand anders, het is respectloos." Daarnaast legt hij uitgebreid uit welke werkzaamheden hij allemaal moet uitvoeren wanneer iemand een gratis opdracht voorstelt. "Of ik maak een vergelijking: diegene komt ook niet bij mij de hele dag het gras maaien zonder er iets voor terug te krijgen? Voor wat hoort wat. Vaak schamen ze zich daarna dan wel een beetje dat ze het überhaupt gevraagd hebben."

Gratis opdrachten

Als je pas net bent begonnen als zzp'er kan het spannend zijn om opdrachten af te slaan of te onderhandelen over de prijs. Jonge starters zijn daarom extra kwetsbaar als het gaat om uitbuiting door opdrachtgevers. "Mensen die beginnend zijn, willen een portfolio opbouwen en zijn geneigd om het gratis te doen of om overal 'ja' op te zeggen", aldus Eline. "Iedere klant is er één."

Met die werkhouding is niet per se iets mis, maar de gevolgen voor andere zzp'ers in die branche zijn wel kwalijk. De markt raakt verstoort: zie nog maar eens te concurreren met iemand die voor niets werkt als jij wel 500 euro voor een klus vraagt. "Veel opdrachtgevers denken: waarom zou ik ervoor betalen als ik ook kan proberen om het gratis te krijgen?" Het is gevolg is dat ondernemers met bakken vol ervaring hierdoor soms noodgedwongen in prijs moeten zakken óf zonder werk komen te zitten.

Niet normaal

Dj Miguell Kaidel merkte toen hij begon met draaien ook dat het gebruikelijk was om als starter enkel promotie te krijgen in plaats van een financiële vergoeding. "Je moet nog een beetje naam maken en mensen leren kennen." Daar had hij eerst begrip voor, maar zijn gedachten daarover zijn veranderd. "Ik was het normaal gaan vinden voor beginners, maar eigenlijk is het helemaal niet normaal. Het wordt heel erg in stand gehouden als iedereen het gratis gaat doen."

Zelf maakte hij meerdere keren mee dat hij op grote festivals werd gevraagd zonder daar fatsoenlijk voor betaald te krijgen. "Dan bleek dat er superveel geld werd verdiend, maar op de dj's werd bespaard. Dat heb ik supervaak meegemaakt."

Veel eisen, geen budget

Binnen de danswereld is de vraag naar gratis werk en het ontbreken van budget helaas ook al jaren een bekend probleem. Choreograaf, danser en theatermaker Dalton maakt zich daarom hard voor een beter dansklimaat. "Wat er twee weken geleden is gebeurd bij die band, gebeurt bij ons dagelijks. De emmer is echt allang overgelopen. Mensen benaderen ons zo vaak met de vraag: 'Wil je dit doen? Het is goed voor je eigen ervaring'. Anderen beslissen dan dus of het goed is voor jou. Mag ik dat niet zelf bepalen?"

Inmiddels durven opdrachtgevers niet meer bij Dalton aan te kloppen voor gratis klussen, maar toen hij begon met zijn werk zat zijn mailbox er vol mee. "Ik dacht soms echt: je bent niet serieus. En dan ook nog allemaal eisen stellen, bijvoorbeeld dat een optreden 25 minuten moet duren. Best wel brutaal eigenlijk."

Opdrachten afslaan

Eline is al een aantal jaar aan het werk als fotograaf en heeft inmiddels een goed systeem ontwikkeld waar ze zich aan houdt wanneer ze opdrachten binnenkrijgt. "Ik kijk naar vier dingen, de vier P's: portfolio, poen, prestige en plezier." Een opdracht moet voor haar aan ten minste twee van de vier P's voldoen. "Ik kan ergens echt plezier in hebben, maar voordat ik ergens m'n tijd in steek, moet het ook geld opleveren, heel interessant zijn voor m'n portfolio of qua prestige iets opleveren. Dat ik zelf het idee heb er echt iets uit te halen."

Inmiddels heeft Eline er dan ook geen moeite meer mee om opdrachten af te slaan. "Nee zeggen op iets kan ook goed zijn. Er komen daardoor soms andere kansen op je pad en het helpt een je specifieke klantenkring te vinden en op te bouwen." Onderhandelcoach Merel vult aan: "Als iets gratis is, zijn mensen vaak minder toegewijd." Een lagere prijs staat voor de meesten namelijk vaak gelijk aan lagere kwaliteit. "Er is onderzoek naar gedaan: een masterclass die normaal 400 euro kost wordt minder goed bezocht wanneer die gratis is. De opkomst is lager als de prijs lager is."

Zelf kreeg Merel onlangs nog een verzoek om ergens te spreken, maar als snel bleek er "geen budget" te zijn en dus sloeg ze het af. "Toen opende ik vanmorgen m'n e-mail en las ik dat diegene erop terug is gekomen. Op je strepen blijven staan en 'nee' durven geven totdat die 'ja' komt - voor de juiste prijs - is dan ook echt een strategie die ik aanraad."

Educaten

Ook Dalton heeft een manier gevonden om met gierige opdrachtgevers om te gaan. "Ik heb me voorgenomen om met elke organisatie in gesprek te gaan. Soms moet je ze gewoon educaten." Zo legt hij uit wat zijn werk precies inhoudt en dat daar een bepaald prijskaartje aanhangt. "Ik blijf altijd netjes en zeg soms uiteindelijk: 'het gaat niet werken, u moet maar iemand anders vragen. Maar als u die ander vraagt, moet u niet vergeten dat u ons werkveld kapot maakt'. Ik probeer het niet per se te doen vanuit mijn principes, maar voor die van de danswereld.

In gesprek gaan

Volgens Miguell zou het fijn zijn als dj's en andere creatieve zzp'ers onderling open communiceren over vergoedingen. "Bespreek gewoon onderling hoeveel je vraagt en krijgt. Het is nog een beetje een taboe en ongemakkelijk, maar het is wel belangrijk om de verschillen zo klein mogelijk te houden en te voorkomen dat mensen worden opgelicht."

Dalton voert dat gesprek al regelmatig, onder andere in zijn podcast waarin hij mensen uit het werkveld samenbrengt. "Ik voelde de noodzaak om te praten, want als je in gesprek gaat, kan je voor beweging zorgen. Het is niet alleen maar om de negatieve dingen te belichten, maar ook om bijvoorbeeld uit te leggen wat verschillende functies inhouden en hoe je aan een netwerk komt."

Verbinding maken en krachten bundelen, daar liggen volgens Dalton kansen. "Laten we met elkaar samenwerken en praten over dingen waar we hulp bij nodig hebben. Het is tegenwoordig zo makkelijk om informatie te verspreiden. Als we met z'n allen als een collectief zeggen 'dit doen we niet meer', dan kan je een volgende stap maken.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -