Rouwen kent geen einddatum: "Maar er wordt wel verwacht dat je je leven weer oppakt"

Besef, iedereen krijgt ooit te maken met de dood, maar toch is rouwen een onderwerp dat mensen vaak liever uit de weg gaan. Doordat er niet vaak over wordt gepraat, blijft het in de taboesfeer hangen. Dat iedereen op een andere manier met zijn of haar verdriet omgaat, blijft zo vaak onbesproken, met ongemakkelijke situaties of onbegrepen gevoelens tot gevolg. Marije (23) en Mike (29) verloren allebei hun moeder. Ze vertellen hoe rouwen er bij hen uitziet, welke steun zij nodig hebben van hun vrienden en waarom wettelijk geregeld rouwverlof een goed idee zou zijn.

Regelmodus

Mike verloor acht maanden geleden zijn moeder. "De afgelopen tijd was echt een rollercoaster", vertelt hij. "De eerste maanden was ik bezig met haar huis leeghalen en hoefde ik niet te werken, dus toen vloog de tijd voorbij." Doordat hij druk was met dingen regelen, was het rouwen niet echt voelbaar aanwezig. "Je vult je dagen heel anders in dan normaal gesproken. Maar die tijd is geweest en nu moet je alles weer oppakken."

Dat gaat met vallen en opstaan. Waar Mike zich de ene week prima voelt, kan de volgende dag een kleine tegenslag al te veel zijn. "Je laat de emmer eigenlijk te vol lopen en dan is bijvoorbeeld een tegenslag op werk al snel de druppel. Dat is wel een valkuil. Je denkt af en toe dat het beter gaat dan dat het daadwerkelijk gaat. Ik moet accepteren dat ik af en toe een terugval krijg, daar heb ik het meeste moeite mee."

Interesse neemt af

Praten over je verlies is van groot belang wanneer je rouwt en gelukkig kan Mike daarvoor terecht bij zijn omgeving. "In de eerste maanden ging dat wel beter, want dan heeft iedereen nog interesse in je." Na twee maanden merkte hij dat zijn moeders dood bij zijn omgeving naar de achtergrond verdween en dat er op sociaal gebied weer dingen van hem verwacht werden. "Daar zei ik dan niks van, maar er zou wel rekening mee gehouden kunnen worden." Want ook al gaat Mike weer naar zijn werk, dat betekent niet dat hij ook op ander gebied alweer ready is om zijn leven op te pakken.

Zwart gat

Marije herkent die heftige overgang. Ook zij schoot na de dood van haar moeder vier jaar geleden in de fulltime regelmodus. Ze fixte alles voor de uitvaart, van de rouwkaarten tot de slideshow. "Ik vond die week heel bizar. Je bent heel veel aan het regelen en praten met elkaar, maar niet over wat er nou echt aan de hand is." Emoties worden weggestopt en de focus ligt op de overleden persoon een laatste dienst bewijzen. Na de uitvaart is dat dan plots voorbij.

"Dan is er een leegte, want dan hoef je er niks meer voor te doen", vertelt Marije. "Dat vond ik een hele bizarre periode, die omslag. Het is echt een beetje een zwart gat, ik ben ook best veel vergeten van die periode." Het regelen en de belangstelling van naasten valt weg, terwijl het rouwen juist nog in volle gang is. "Mensen vragen er niet echt meer naar en er wordt een beetje van je verwacht dat het beter gaat en dat je je leven weer oppakt. Iedereen begrijpt wel dat het nog moeilijk is, maar je krijgt wel het gevoel van: dit was m'n moment van aandacht en steun en nu moet ik weer door."

Genoeg gerouwd?

Wanneer je omgeving je (onbewust) het gevoel geeft dat je tijd van rouwen erop zit, kan het moeilijk zijn om aan te geven dat het een aantal weken, maanden of jaren later nog steeds soms even niet goed gaat. "In het begin zat je thuis in het bubbeltje met mensen die hetzelfde hadden meegemaakt, dus dan hoefde je jezelf niet mooier voor te doen", vertelt Marije. "Maar als je weer naar werk of school gaat, wil je toch niet te negatief of verdrietig zijn. Je wil wel een goede indruk maken."

Ze merkte dat ze andere verklaringen ging zoeken voor haar off days. "Ik had vaak dat ik dan een andere, meer recente reden ging proberen te bedenken. M'n moeders dood kwam dan niet meteen in me op." Inmiddels kan ze erkennen dat ook een paar jaar later rouwen nog steeds invloed heeft op haar dagelijks leven. "Ik probeer mezelf er nu aan te herinneren dat ik iets heftigs heb meegemaakt en dat dat nog niet eens zolang geleden is, dus dat het best kan zijn dat ik daar soms een dag mee zit."

Rouwen is nooit klaar

Er wordt vaak gesproken over verschillende fases binnen een rouwproces, van ontkenning naar boosheid en van verdriet naar aanvaarding. Maar volgens Marije is dat lang niet altijd van toepassing. "Ik denk niet dat het een ding is waarbij je door verschillende stappen heen moet en dat het daarna voorbij is en je weer door kan. Het wordt een stuk van je leven."

Dat er soms zo wordt vastgehouden aan die rouwfases, vindt ze frustrerend. "Mensen bedoelen het goed, maar dan kreeg ik een boekje over de fases van rouw, zo van: 'Kijk eens waar je nu in zit'. Dan dacht ik: hallo, je kan toch niet zo'n label op m'n leven plakken?" Zelf ziet ze het verlies van haar moeder en het rouwen als iets dat ze voor altijd bij zich zal dragen. "De zwaarte ervan zal met de jaren afnemen, maar het wordt wel gewoon een deel van je."

Psycholoog

Rouwen ziet er bij iedereen anders uit, maar ingewikkeld en zwaar is het vrijwel altijd. En iedereen zoekt andere manieren om daarmee om te gaan. Zo loopt Mike sinds een tijdje bij een psycholoog. "Daar ben ik na drie maanden mee gestart en daar ben ik hartstikke blij mee. In het begin vond ik het wel spannend. Dan dacht ik: mij mankeert toch niks?" De stap ernaartoe was dus een dingetje, maar inmiddels ziet hij in hoeveel de gesprekken hem opleveren. "Ik heb natuurlijk ook heel wat meegemaakt, dus ik schaam me niet om het naar buiten te brengen. Het is fijn dat iemand die ervoor heeft geleerd en jou niet kent met je meekijkt en je nieuwe inzichten geeft. "

Zo helpt Mike's psycholoog hem bijvoorbeeld om te gaan met de driftige reacties die hij sinds de dood van zijn moeder vaker heeft. "Dat is wel veranderd. Als er nu iets tegenzit, reageer ik daar anders op dan een jaar geleden. Met hem neem ik dat door en kijk ik hoe ik daarmee om kan gaan. Dat is toch een steuntje in de rug en een houvast."

Rauw de film

Marije verloor haar moeder vlak na haar eindexamens en vond in creatief bezig zijn haar uitlaatklep. "In die zomervakantie daarna heb ik eigenlijk alleen maar in en soort waas gezeten en getekend, met name mandala's. Daar hoef je niet bij na te denken en dat werkte voor mij heel erg goed."

Daarnaast vond ze een stuk verwerking in het maken van een film over rouwen als afstudeerproject van haar opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. In Rauw staat de drukke regelweek vlak na iemands overlijden centraal. "Ik wilde dat taboe doorbreken en mensen meer over rouwen laten praten. Dat het ze aan het denken zet over dat het oké is om op verschillende manieren te rouwen."

Een ander punt dat Marije met haar film wil aankaarten, is dat je mag accepteren dat het niet altijd goed hoeft te gaan. "Dat vind ik heel belangrijk. Het is heel normaal om automatisch 'goed' te antwoorden wanneer iemand vraagt hoe het gaat." Zelf had ze ook de neiging om haar antwoorden een positieve draai te geven. "Al zat ik heel diep in de put, zei ik toch: 'maar het gaat binnenkort wel weer beter'. Ik denk ook omdat je niet wil dat mensen zich ongemakkelijk voelen."

Verwerking

Bij het maken van de film kwamen er veel gevoelens en herinneringen naar boven die Marije eerder had weggedrukt. "Het script schrijven ging best wel moeizaam. Soms had ik één scène geschreven en was ik al helemaal klaar voor die dag." Daarnaast gaf het haar ook nieuwe inzichten, omdat ze bijvoorbeeld met familieleden sprak over hoe zij het allemaal ervaren hebben. "Het maken van de film is een heel groot deel van mijn verwerking geweest. Dat is misschien wel een van de grootste redenen dat ik het heb gemaakt."

Waarom is er geen rouwverlof?

De impact van een dierbare verliezen is groot en daar krijgt iedereen ooit mee te maken. Toch is er op dit moment in Nederland wettelijk niks vastgelegd over rouwverlof: vrije dagen om je verdriet een plek te kunnen geven en bijbehorende zaken te regelen zonder je druk te hoeven maken om werk. Soms zijn hierover wel afspraken vastgelegd in het arbeidscontract of de cao, maar die kunnen dus bij elk bedrijf anders zijn. Eigenlijk ben je dus afhankelijk van hoe begripvol je werkgever is.

Ook op scholen en universiteiten werkt het vaak zo. Zij hebben meestal in hun regelement vermeld staan wat de afspraken zijn met betrekking tot afwezigheid als er een dierbare overlijdt. Op de website van de Rijksoverheid staat verder vooral praktisch advies voor wanneer je daardoor studievertraging oploopt. Zo kan je een verzoek indienen bij het bestuur van je school of uni en in sommige gevallen kun je ook financiële ondersteuning aanvragen.

Erkenning

Marije en Mike zijn voorstanders van wettelijk geregeld rouwverlof. Marije geeft aan waarom dat volgens haar zo belangrijk is: "Veel mensen hebben als copingmechanisme dat ze juist door willen werken, maar ik denk dat het heel belangrijk is dat je tijd krijgt om er echt even in te zitten, ook al wil je dat misschien niet." Als dat wettelijk geregeld wordt, is het makkelijker om die tijd op te eisen. Niet iedereen durft daar namelijk over in gesprek met zijn of haar werkgever en een arbeidsconflict is wel het laatste waar je op zo'n moment op zit te wachten.

"Met zo'n verlof wordt erkend dat het heftig is, in plaats van dat de wereld om je heen maar door raast en je zelf aan moet geven dat het niet gaat. Dan voelt het misschien 'slecht' dat je vrij neemt. Als het een regel is en het hoort erbij, kan je het misschien beter accepteren voor jezelf."

Mike heeft gelukkig een begripvolle werkgever en kreeg twee maanden vrij na de dood van zijn moeder. "Ik stond gewoon ziekgemeld en ik kreeg m'n psycholoog ook via werk, dus dat was allemaal netjes geregeld." Hij moest in die periode veel regelen en veel belangrijke beslissingen nemen en daar kreeg hij de tijd en ruimte voor. "Ik heb dat in m'n eentje moeten doen, dus dan moet je oppassen dat je niet te hard gaat. Gelukkig kreeg ik de ruimte om soms dingen uit te stellen."

Geen begin en geen einde

Rouwen gaat met ups en down: het is geen stijgende lijn waar op een gegeven moment een einde aan komt. Dat merkt ook Mike. "Gisteren was het precies acht maanden geleden en het was de eerste maand dat ik niet heb gehuild", vertelt hij. "Dat was bij de vorige maanden wel. Dan ga je toch nadenken: waarom heb ik niet gehuild? Terwijl ik soms juist weer op willekeurige momenten een traantje laat. Het is natuurlijk ook pas acht maanden geleden. Ik weet niet wanneer ik begonnen ben met rouwen en ook niet wanneer het zal stoppen."

'Rouw is de achterkant van liefde'

Marije vertelt dat ze nog elke dag aan haar moeder denkt. En dat is niet altijd op een verdrietige manier. "Er komen vaak herinneringen omhoog door dingen die ik doe. Zo ging ik gisteren naar een kerstmarkt. Ik vond het altijd heerlijk om met haar een kerstboom te kopen en te versieren, dus toen moest ik aan haar denken." Dat geeft haar een dubbel gevoel. "Het is een hele fijne herinnering, maar het is ook heel zwaar en verdrietig. Er is een zin die ik heel mooi vind, namelijk 'rouw is de achterkant van liefde'. Rouwen is heel zwaar en kut, maar het is er omdat je ooit heel veel liefde voelde voor iemand en dat nog steeds doet."

Podcast

Liever luisteren? Naast het artikel verschijnt ook wekelijks een FunX Beseft-podcast. Deze is te beluisteren op de podcastpagina of in je favoriete podcastapp. De laatste aflevering beluister je hieronder.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -