Victim blaming: "Ik werd seksueel misbruikt, maar mensen gaven mij de schuld"

Door: Francesco & Elize

Misbruik gemaakt van de situatie

Iemand die zelf met victim blaming te maken heeft gehad, is de 24-jarige Loïs. Zij deelt haar verhaal openhartig: "Ik had een relatie met een jongen en hij was sinds twee maanden vermist. In die tijd bood een vriend aan om met me af te spreken ter afleiding, zodat ik niet zo erg in de sleur zou zitten. Ik heb toen bij hem thuis afgesproken en daar heeft hij misbruik gemaakt van de situatie."

'Niet hoe seks hoort te gaan'

Loïs vertelde eerst alleen tegen een vriendin wat er was gebeurd. "Ik had nooit eerder gesprekken gehad over seks, dus voor mij was het überhaupt nieuw. Ik dacht dat de eerste keer nooit leuk zou zijn." Maar haar vriendin wees haar erop dat dit niet is hoe seks normaal gesproken hoort te gaan. "Ze zei dat als men het heeft over 'pijn tijdens de eerste keer' dit niet is wat er wordt bedoeld."

Toen Loïs eenmaal doorhad dat wat haar was overkomen niet oké was, ging ze meer informatie over verkrachting opzoeken. "Maar ik kon er helemaal niks over vinden." Uiteindelijk deelde ze haar verhaal op haar Twitter. "Ik kreeg veel lieve, begripvolle reacties erop. Maar toen begon het balletje te rollen en wisten er steeds meer mensen vanaf. Vooral kennissen, want voor mijn familie en mijn huidige partner heb ik het heel lang verzwegen."

Onbegripvolle reacties

Het waren vooral de kennissen van wie Loïs onbegripvolle reacties kreeg. "Zij deden er lacherig over en vroegen waarom ik eigenlijk bij hem was. Er waren zelfs mensen die zeiden: "Ja iedereen weet toch wel dat hij zo is. Ze vonden het raar dat ik dat niet wist." Met zulke reacties kon Loïs nog wel omgaan: "Ik ben ook wel een soort tough cookie, ik kan goed van me afbijten". Maar toen begonnen sommige mensen haar ook te beschuldigen dat het allemaal een leugen was. "Dat was een groep die enigszins bij hem in de buurt stond. En dat was niet één iemand, dat waren meerdere mensen. Zij hielden de hele tijd vol dat ik loog, terwijl ze wisten dat het echt waar was."

Zelfmoordpoging

De beschuldigingen deden Loïs heel veel pijn: "Het voelde alsof de hele menigte mij uitkotste." Het was zelfs zo erg, dat Loïs een poging tot zelfmoord deed. "Het voelt alsof je je moet verdedigen voor wat jou is aangedaan, terwijl dat het laatste is waar je aan wil denken." Loïs noemt deze vorm van victim blaming een soort tweedegraads trauma. "Ik denk dat ik daar nog meer last van heb gehad dan van het incident zelf. Het heeft mijn vertrouwen in mensen beschadigd."

PTSS

Loïs hield aan de gebeurtenis een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) over. "Daardoor schrok ik heel snel als iemand mij aanraakte. Dus wanneer iemand mij plotseling van achter op mijn schouder aanraakte, dan triggerde mij dat." Ze vindt dat het genormaliseerd zou moeten worden dat je altijd even van tevoren vraagt of je iemand mag aanraken. "Vraag eerst even of je iemand een knuffel mag geven. Dat is toch niet de moeilijkste vraag om te stellen?"

Inmiddels gaat het een stuk beter met Loïs. Tijdens haar deelname aan het programma Geraldine en de vrouwen werd ze in Kroatië behandeld voor haar PTSS. Dat is nu alweer een tijdje geleden en de zeer intensieve therapieën werpen volgens haar nu zijn vruchten af. "Ik denk dat het beter gaat dan ooit. Ik werk nu in de verslavingszorg met mannen, dus ik moet het trauma wel aan de kant zetten. Ik werk met een onvoorspelbare doelgroep. En ik durf weer serieuze relaties aan te gaan. Een jaar geleden had ik dat nooit kunnen dromen."

Belangrijk om verhaal te delen

Loïs vindt het heel belangrijk om haar verhaal en ervaringen met anderen te delen. "Toen ik zelf op zoek ging naar mensen die hetzelfde had meegemaakt, kon ik niks vinden. Of het waren wetenschappelijke artikelen of het waren van die superschokkende Amerikaanse verhalen over vrouwen die met een busje werden gekidnapt." Loïs had toen heel graag iemand leren kennen die hetzelfde had meegemaakt. "Ik wil nu zijn wat ik zelf toen nodig had."

Ze merkt aan de reacties die ze via social media krijgt, dat haar deelname aan het programma iets losmaakt bij anderen. "Veel mensen herkennen zich in mijn verhaal. Ik denk omdat mijn type verhaal juist het meeste voorkomt, zeker met al die Tinderdates die verkeerd aflopen. Maar je hoort er nooit zoveel over in de media, alleen juist die hele shockerende verhalen."

Advies vanuit persoonlijke ervaring

"Als iemand je vertelt over seksueel geweld, is het misschien logisch dat er allerlei vragen in je opkomen. Dat is prima, maar bedenk goed wat je wel en niet vraagt", zegt Loïs. "Vraag wat iemand nodig heeft, of je iets kan betekenen. Niet 'waarom was je daar' en 'wat had je aan'. Het is heel belangrijk dat je een luisterend oor biedt zonder te oordelen. Als je reageert vanuit ongeloof, dan zorgt dat er misschien voor dat iemand zijn of haar verhaal niet nog een keer gaat doen."

Aan andere slachtoffers van seksueel geweld wil Loïs meegeven dat dit niet het einde van je wereld hoeft te betekenen. "Nu lijkt dat misschien zo, maar er zijn zoveel mensen die het hebben omgezet in hun kracht. Mij is het ook gelukt en ik wilde een jaar geleden nog een einde aan mijn leven maken. Ik denk dat als we als een soort van 'force' met zijn allen opstaan, we verandering en bewustwording kunnen brengen."

Victim blaming onder Nederlandse jongeren

In juni 2020 brachten Rutgers en Atria de resultaten van een enquête uit die werd afgenomen onder duizend Nederlandse jongeren tussen de 15 en 30 jaar. Daaruit blijkt dat het merendeel van de jongeren seksueel grensoverschrijdend gedrag afkeurt. Toch is er een deel dat vindt dat het in bepaalde gevallen de schuld is van het slachtoffer. Het gaat dan om situaties waarin het slachtoffer bijvoorbeeld sexy kleding droeg of alleen over straat liep.

Ook als het niet gaat om seksueel geweld, zoals bij online grensoverschrijdend gedrag, geven jongeren in bepaalde gevallen het slachtoffer de schuld. Dit gebeurt bijvoorbeeld als de naaktfoto die het slachtoffer verstuurde naar zijn of haar partner vervolgens online wordt verspreid.

Schadelijk voor slachtoffer

Victim blaming kan ontzettend schadelijk zijn voor het slachtoffer. "Je zorgt ervoor dat slachtoffers opnieuw slachtoffer worden van wat hen is overkomen. Dat kan voor een slachtoffer soms nog pijnlijker zijn dan wat diegene al eerder is overkomen", legt Jamila Mejdoubi, senior onderzoeker bij kennisinstituut Atria uit. "Ze kunnen er psychische klachten door krijgen en het is daarnaast ook oneerlijk. Persoonlijk vind ik het heel erg dat slachtoffers op een gegeven moment niet eens meer durven te praten over wat hen is overkomen. Daardoor zoeken zij misschien ook niet de hulp die zij nodig hebben."

Hoe onstaat victim blaming?

Maar waar komt victim blaming eigenlijk vandaan? En hoe kan het zo zijn dat mensen soms zo niet-steunend reageren? "Ik denk dat mensen dit soms onbewust doen en eigenlijk niet doorhebben dat ze iets schadelijks zeggen", vertelt Jamila. "Maar er zijn ook theorieën, zoals de zogenaamde ‘just-world-theorie’, die dit gedrag proberen te verklaren. Volgens die theorie geloven mensen in een eerlijke wereld. Er wordt gedacht dat alleen mensen die slecht gedrag vertonen iets naars kan overkomen. Daarmee wil men een veilig gevoel voor zichzelf creëren. Zo van: mij overkomt zoiets niet als ik goed gedrag vertoon."

In de maatschappij waarin we leven worden bepaalde dingen als te uitdagend gezien en daardoor vaak automatisch als iets slechts. Zo zijn er bepaalde opvattingen over hoe mannen en vrouwen zich moeten gedragen of kleden. Een goed voorbeeld is het korte rokje. Dat wordt vaak als ‘niet voorbeeldig’ gezien, waardoor sommige mensen denken: ik draag geen kort rokje en daardoor word ik geen slachtoffer van seksueel geweld. Iemand die wel een kort rokje draagt, lokt seksueel geweld volgens die theorie zelf uit, omdat het om ‘negatief gedrag’ gaat. Dat is dus een vorm van victim blaming.

Rokjesdag

Aangezien het korte rokje een goed voorbeeld is van victim blaming, besloten Rutgers en Atria afgelopen 6 november uit te roepen tot rokjesdag. Op die dag werden zowel vrouwen als mannen opgeroepen om een foto in een rokje te delen met daarbij de boodschap: 'Aanranding eigen schuld? Nee! Dit rokje mag nooit aanleiding zijn voor seksueel, fysiek of online geweld. Dus zie je victim blaming? #ZegErWatVan'.

Campagne #ZegErWatVan

De campagne #ZegErWatVan is onderdeel van de brede jongerencampagne ‘Generatie Ja… en?’. "Hiermee willen we die negatieve gendernormen proberen te veranderen, zodat mensen veel positiever denken over elkaar. Dit jaar hebben we met de campagne #ZegErWatVan gezorgd voor meer focus op het onderwerp victim blaming, aangezien het een actueel thema is."

Een van de belangrijkste doelen van deze campagne is dat slachtoffers van verschillende geweldsvormen zich gesterkt en gesteund voelen. "Ook willen we jongeren aanmoedigen om er wat van te zeggen als zij als omstander zien dat een slachtoffer wordt geblamed”, vertelt Jamila. “We willen jongeren daarnaast ook laten nadenken over hoe zij zelf omgaan met een vriend of vriendin die hen iets heftigs onthult. Het gaat om bewustwording creëren."

Steunen van slachtoffer

Maar hoe kan je een slachtoffer van seksueel of online grensoverschrijdend gedrag het beste steunen? "Luisteren is vooral belangrijk. Een slachtoffer wil vooral gehoord worden en zijn of haar verhaal delen", legt Jamila uit. "Ook is het belangrijk om het slachtoffer te vertellen dat het niet zijn of haar schuld is. Daarnaast kan je het slachtoffer helpen door samen op zoek te gaan naar hulp of instanties te benaderen, zoals het Centrum Seksueel Geweld. Vraag vooral wat die persoon zelf nodig heeft."

Betast door medestudent

Ook de van oorsprong Vietnamese uitwisselingsstudent Cece (22) kreeg te maken met victim blaming. Zij werd in januari 2017 in haar slaap betast door een medestudent die zij beschouwde als een vriend. Dat gebeurde in het eerste jaar van haar bacheloropleiding aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Het duurde vervolgens een hele dag voordat Cece zich realiseerde wat er de nacht daarvoor was gebeurd. De avond na de aanranding besloot Cece haar verhaal op Facebook te delen.

Uiteindelijk duurde het langer dan een jaar voordat Cece zich realiseerde wat voor impact het had op haar leven en besloot ze in de zomer van 2018 aangifte te doen bij de politie. Ook startte zij in 2019 een petitie om de vermeende aanrander van school te laten schorsen.

"Vaak wordt mij op een denigrerende manier gevraagd waarom het zo lang heeft geduurd voordat ik aangifte deed en waarom ik hier niet meteen mee naar buiten kwam. Voor mij voelt dat alsof mensen zeggen dat ik lieg. Maar er zit een heel proces achter."

'Eigen schuld'

Zowel Cece als haar vermeende aanrander komen beiden uit Vietnam. Per mail zou de jongen later zijn excuses hebben aangeboden. "In zijn e-mail schreef hij dat hij zijn best zou doen om te strijden tegen de verkrachtingscultuur en aanranders. Ook vertelde hij dat het hem speet dat hij zich als een beest had gedragen", vertelt Cece.

Maar ook hun ouders kennen elkaar. Dat maakte de situatie een stuk gecompliceerder. "Na een tijdje vroeg mijn moeder me constant waarom ik niet meer met hem omging. Ze dacht dat ik Vietnamese mensen probeerde te vermijden en dat ik mijn roots begon te verwaarlozen. Uiteindelijk vertelde ik haar wat er was gebeurd nadat ik in de zomer van 2018 aangifte deed bij de politie. Het deed haar pijn, maar ze begreep niet hoe moeilijk ik het ermee had. Ze sprak heel erg met een beschuldigende toon. Ik denk dat zij door haar conservatieve Vietnamese mindset niet inzag hoe serieus deze situatie was. Volgens mijn moeder lag het waarschijnlijk aan de manier waarop ik mij kleed, hoe ik mijn haar doe of omdat ik een neuspiercing heb."

Aangifte intrekken

Na de zomervakantie in 2018 ging Cece op uitwisseling naar Zuid-Korea. Dat voelde voor haar als een welkome ontsnapping. Maar dat veranderde na twee weken al snel toen zij een berichtje van haar zus kreeg. "Mijn zus vertelde mij dat de ouders van die jongen mijn ouders hadden bezocht. Zij hoopten dat mijn ouders mij konden overhalen om mijn aangifte in te trekken."

Cece dacht dat haar zus begripvoller zou zijn, maar zowel zij als haar moeder probeerden Cece ervan te overtuigen om de aangifte in te trekken. "Ze wisten allebei hoe stressvol deze situatie voor mij was. Ze realiseerden zich echter niet dat ik gestrest was omdat ik de gerechtigheid nastreefde die ik verdien. Het deed pijn om dit soort reacties te krijgen van naaste familieleden. Zij zijn degenen bij wie je troost zoekt, maar dat kreeg ik niet op de goede manier. Ik voelde mij daardoor heel eenzaam en geïsoleerd."

Mentale struggles

Gelukkig kon Cece bij goede vrienden terecht, die veel begrip toonden voor haar situatie. Toch raakte ze ook veel vrienden kwijt. "Het was een periode met veel mentale struggles. Als mensen je niet begrijpen, zet dat extra druk op je mentale gezondheid. Daarom ben ik ook wat vrienden kwijtgeraakt tijdens dit hele proces, omdat zij mij simpelweg niet begrepen."

Aanklacht voor campusverbod

Cece diende uiteindelijk een aanklacht in bij de universiteit tegen de medestudent die haar aangerand had. Hiermee wilde zij ervoor zorgen dat hij een campusverbod zou krijgen. De aanklacht werd door de commissie Seksuele Intimidatie, Agressie en Geweld (SIAG) van de universiteit ongegrond verklaard. De commissie beoordeelde dat er geen sprake zou zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zo zou Cece het niet duidelijk genoeg gemaakt hebben dat zij de aanraking ongewenst vond. "Er werd me tijdens de zitting zelfs gevraagd wat ik droeg die nacht. Dat vind ik nergens op slaan. Het gaat om wederzijdse instemming. Ook vroeg de commissie om mijn relatiestatus destijds. Toen ik vertelde dat ik single was, vroegen zij mij of dat de reden was dat ik naar de huis van de jongen ging. Dat laat volgens mij ook zien dat victim blaming geïnstitutionaliseerd is."

Dat Cece openlijk sprak over haar aanranding op social media en de pers opzocht met haar petitie, liet de SIAG-commissie ook meewegen. Cece zou volgens die commissie namelijk de beklaagde beschadigd hebben door haar publieke uitlatingen. Hoewel zij de identiteit van haar aanrander nooit publiekelijk bekendmaakte, zou het voor de Vietnamese gemeenschap en andere vrienden duidelijk zijn wie zij beschuldigde.

'Het was de omgekeerde wereld'

Doordat Cece publiekelijk over haar aanranding sprak, dreigde haar vermeende aanrander aangifte tegen haar te doen. "Hij probeerde zichzelf als slachtoffer te positioneren, omdat hij volgens hem publiekelijk aan de schandpaal werd genageld. Volgens mij deed hij dat om af te wijken van het daadwerkelijke probleem. Het was de omgekeerde wereld."

Er zou voor Cece uiteindelijk niet genoeg bewijs zijn om een rechtszaak aan te spannen. "Dat terwijl ik zoveel bewijs heb waarin hij bekent wat hij heeft gedaan. Zijn ouders boden mijn ouders zelfs geld aan om ervoor te zorgen dat ik mijn aangifte zou intrekken. Dan denk ik: zou dat niet onderzocht moeten worden? Dat is helaas niet gebeurd."

Niet zo mooi als het lijkt

Cece concludeert dat gerechtigheid en de rechtsstaat geweldige concepten zijn. Toch is het volgens haar in de realiteit niet zo mooi als het lijkt. "Het nieuwe wetsvoorstel van minister Grapperhaus laat zien hoe gebrekkig de rechtsstaat in de praktijk is op dit moment. Grapperhaus wil dat onvrijwillige seks wettelijk gezien gaat worden als verkrachting, zelfs als er geen sprake is van dwang of geweld. Daar ben ik blij mee, omdat daar nu, volgens de huidige wet, nog wel sprake van moet zijn. Dat slaat nergens op."

"De rechtsstaat is iets dat gebouwd is vanuit het oogpunt van heteroseksuele witte mannen aan de macht. Bij dat besluitvormingsproces waren nooit vrouwen betrokken. Het gebrek aan vertegenwoordiging van vrouwen en andere groepen zal het moeilijk maken voor vrouwelijke en gemarginaliseerde stemmen om gehoord en gerespecteerd te worden in het gerechtelijk proces. De rechtsstaat is een geweldig concept, maar ik denk dat het belangrijk is dat we erkennen dat het in de praktijk gebrekkig is."

Nog steeds ge-victim blamed

Inmiddels zijn we alweer een tijdje verder, maar precies vorige week probeerde iemand Cece nog te victim blamen. Op de Facebookpagina EUR Confessions International stelde een anoniem persoon de volgende vraag: 'Wat is er gebeurd met die valse verkrachtingszaak van twee jaar geleden? Ik herinner me veel verontwaardiging, maar uiteindelijk waren er geen gevolgen voor liegen.'

"Het is niet de eerste keer. Ik kreeg veel te maken met victim blaming op social media. Vaak kreeg ik steun van vrouwen, maar ook veel haat van mannen. Mensen beschuldigden mij van alles: dat ik loog om beroemd te worden, dat ik de rechtsstaat niet respecteerde of dat ik het zelf uitlokte vanwege de manier waarop ik mij kleed. Op social media ben ik heel open over mijn seksualiteit. Ook dat was voor sommige mensen een reden om te denken van: vind je het gek dat haar dit is overkomen? Dat ik zo open ben over mijn seksualiteit, betekent niet dat je het zomaar tegen mij mag gebruiken. En hoezo zou ik beroemd willen zijn om het feit dat ik aangerand ben? Dat slaat nergens op."

In stand houden van verkrachtingscultuur

Het komt volgens Cece door dit soort negatieve en verwijtende reacties naar een slachtoffer dat de verkrachtingscultuur in stand wordt gehouden. "In de meeste gevallen maken mannen zich schuldig aan seksuele intimidatie. Door dit soort beschuldigende reacties naar slachtoffers van verkrachting ontkennen zij als het ware de verkrachtingscultuur. Op die manier verdedigen zij die cultuur in zekere zin en wordt het zo in stand gehouden."

'Het gaf me veel kracht'

Aan mensen die hetzelfde hebben meegemaakt als zij, raadt Cece aan om vooral te praten met gelijkgestemde mensen. Dat hielp haar om haar nare ervaringen te verwerken.

"Gelukkig vond ik beetje bij beetje nieuwe vrienden. Persoonlijk deed het mij goed om te praten met like-minded mensen en met mensen die hetzelfde hadden meegemaakt als ik. Het was fijn dat zij naar mijn verhaal en ik naar die van hen kon luisteren zonder beschuldigd te worden. Dat gaf me veel kracht."