Wanneer mensen alleen je beperking zien: "We worden in een hokje gestopt"

Besef, een op de tien Nederlanders heeft een matige of ernstige beperking. Toch ontbreekt het in onze maatschappij nog aan inclusiviteit en representatie als het gaat om deze groep. Zo zie je op tv en in films maar weinig mensen met een beperking, zijn bepaalde gebouwen niet voor iedereen toegankelijk en krijgen mensen met een beperking niet dezelfde kansen op de werkvloer. Dat er veel misverstanden bestaan over het leven met een beperking, blijkt wel uit de verhalen van Jahmal en Clifford, die een rolstoel gebruiken, en van Ayşegül en Annemarie, beiden slechtziend. Zij vertellen aan de hand van hun ervaringen hoe inclusief Nederland écht is en maken duidelijk dat er nog op veel gebieden winst te behalen valt.

Door: Milou & Elize

Rolstoel(on)vriendelijk

"Deze wereld is niet gemaakt op mensen in een rolstoel." Dat merkt de 25-jarige Jahmal uit Eindhoven dagelijks. Hij gebruikt een rolstoel, omdat hij door zuurstoftekort bij zijn geboorte spasmen in zijn benen heeft. "Dat betekent dat ik nog wel stukken kan lopen, maar ik loop ingezakt en houd het niet lang vol." Er gelden in Nederland wel regels voor openbare ruimtes wat betreft rolstoelvriendelijkheid, maar volgens Jahmal is dat geen garantie voor succes. "Ik merk dat de meeste bedrijven en instanties zorgen dat ze voldoen aan de wet, maar daar is dan ook alles mee gezegd.”

Als voorbeeld noemt hij het gebrek aan liften. "Het komt regelmatig voor dat ik in een winkel kom waar de mannenafdeling op de tweede verdieping is, terwijl er dan geen lift is.” Daarnaast merkt hij dat mensen vaak geen idee hebben wat er precies nodig is. Zo maakte hij een keer mee dat er een inspecteur kwam checken hoe rolstoelvriendelijk het jongerencentrum was waar hij op dat moment aanwezig was. "Maar dan stuurden ze mensen die totaal geen idee hebben waar ze dan op moeten letten. Die inspecteur was blij dat hij mij daar toen trof zodat hij wat vragen kon stellen."

Geen kleine groep

Dat mensen met een beperking nog zo vaak praktische ongemakken ervaren, komt onder andere doordat er nog te vaak wordt gedacht dat het om een kleine groep uitzonderingen gaat. "De meeste bedrijfseigenaren denken misschien: het is maar een kleine groep en het zijn weer extra kosten die ik moet maken." In werkelijkheid zijn er volgens cijfers van Vereniging Handicaptenzorg Nederland in ons land zo’n 1,4 miljoen mensen met een matige of ernstige motorische beperking.

Vooroordelen op de werkvloer

Jahmal merkte al vroeg dat hij op de arbeidsmarkt niet dezelfde kansen krijgt als niet-beperkten: "Dat had niks te maken met m'n skills, maar puur met het feit dat ik in een rolstoel zit. En dan zijn ze vaak nog te laf om dat eerlijk te zeggen." Het was een van de redenen dat hij besloot om voor zichzelf te beginnen. Naast zelf muziek maken, startte hij Rap Academy, een rapschool voor jongeren.

Dat Jahmal een rolstoel gebruikt, werkt in de rapwereld zowel voor als tegen hem. "Het is een invalshoek die niemand heeft, dus het maakt je uniek. Maar het is dubbel, want mensen kunnen je daardoor ook heel snel in een hokje duwen en vanuit daar naar je kijken in plaats van naar je skills.” Zo verschenen er comments onder zijn 101Barz-sessie op YouTube met: "Hij wordt sowieso voorgetrokken, omdat hij in een rolstoel zit."

Gecast op basis van talent of rolstoel?

Clifford (33) uit Rotterdam is model, acteur en host van evenementen en gebruikt vanaf zijn vierde een rolstoel. Dit omdat hij geboren is met een open rug. Ook in zijn vakgebied merkt hij het verschil in kansen. 'Gewone' rollen of klussen, waarbij zijn rolstoel dus niet centraal staat, zijn schaars. Als er iemand met een beperking op tv is of in een film speelt, is dat in de meeste gevallen om het verhaal van zijn of haar beperking te vertellen. "Ik zou het liefst willen dat ik op basis van mijn talent gecast wordt, maar dat is tot nu toe nog niet het geval."

Als er zo'n zeldzame rol van iemand met een beperking beschikbaar is, wordt die meestal niet vervuld door acteurs als Clifford. Het zijn acteurs zonder beperking die in de meeste gevallen een personage met een beperking spelen. "Dat is jammer, er zijn talloze mensen die dit leven leiden én ook acteur zijn", zegt Clifford. "Het liefst zie ik dat mensen gevraagd worden die echt verstand hebben van de beperking. Dat gebeurde bijvoorbeeld in de film 'Avatar'. Die acteur was daadwerkelijk verlamd."

Representatie

De representatie van personen met een beperking in de media is dus beperkt. Ja, ze vertellen over hun beperking in talkshows of programma's als Je Zal Het Maar Hebben, maar hoeveel bekende presentatoren, acteurs of televisiepersoonlijkheden zijn er met een beperking? "Het mag meer gezien worden", vindt Clifford. "Ik ben bijvoorbeeld heel blij met Lucille Werner, maar tot nu toe is zij naar mijn weten de enige persoon op nationale tv die een beperking heeft die getoond wordt. Ik ken niemand anders."

Geweigerd

Niet alleen op werkgebied, maar ook in zijn vrije tijd merkt Clifford dat hij soms een andere behandeling krijgt dan mensen zonder rolstoel. Vooral toen hij nog veel uitging. "Bij veel gelegenheden werd ik van tevoren al geweigerd", vertelt hij. "Ik ben meerdere malen geweigerd bij discotheken, puur vanwege het feit dat de beveiliging me niet naar binnen wilde helpen." De portiers wilden op zo'n moment geen risico nemen. Clifford zegt dat hij geluk heeft dat hij niet bang is om zich uit te spreken wanneer dat soort situaties zich voordoen en indien nodig zoekt hij zelf een oplossing. "Ik kaart het aan, maar er zijn heel veel mensen die dat niet doen of niet durven. Het zou fijn als we er niet om hoeven te vragen."

Onwetendheid

Wanneer Clifford wel gewoon de club binnenkwam, merkte hij tijdens gesprekken met mensen dat velen een vertekend beeld hebben van mensen in een rolstoel. "Ze denken dat we achter de geraniums zitten en zielig zijn. Dan kom ik langs met alles wat ik doe. Ik ben een verschijning die ze niet kennen." Sommige mensen reageren daar verbaasd op en spreken hun respect uit. Lief bedoeld, maar waarom iemand complimenten geven voor iets wat voor hem of haar even vanzelfsprekend is als voor jou?

De vooroordelen en onhandige uitspraken waar Clifford in het dagelijks leven mee te maken krijgt, komen volgens hem vooral voort uit onwetendheid. Daarom geeft hij workshops op scholen over diversiteit en mensen met een beperking. "Ik vind het heel fijn om kinderen op jonge leeftijd al die informatie te geven, zodat ze er niet pas als volwassene voor het eerst mee in aanraking komen."

Kokervisie

Annemarie (37) kwam er dertien jaar geleden tijdens het afstuderen aan de modeacademie achter dat ze een goedaardige hersentumor had. Na het verwijderen van de hersentumor werd ze slechtziend. "Rechts ben ik blind, links heb ik een kokervisie, dus ik mis mijn gezichtsveld, ik zie maar een klein stukje. En ik kan geen diepte zien."

Het leven van Annemarie veranderde compleet. "Ik moet nu enorm luisteren naar mijn energie. Ik kan niet meer heel veel verschillende dingen op een dag doen." Dat betekent niet dat Annemarie bij de pakken neer zit. Na een revalidatieproces pakte ze haar leven weer op. Ze studeerde alsnog af aan de modeacademie en begon haar eigen tassenlijn.

Misverstanden

Wat Annemarie in het dagelijks leven merkt, is dat er veel misverstanden over blinden en slechtzienden bestaan. Mensen denken al gauw dat iemand met een blindenstok helemaal niks kan zien en daardoor ook niks kan. "Ze zien mij lopen met een stok en denken dan meteen dat ik blind ben. Wanneer ik vervolgens mijn telefoon pak om mijn appjes te lezen, snappen ze daar niks van."

Annemarie gaat graag met iedereen de dialoog aan. "Ik breng het wel met een glimlach, dat is juist de kracht: om mensen bewust te maken en te vragen of ze überhaupt weten wat de stok of de witte lijnen op de grond inhouden."

Werelden samensmelten

Dat de werelden van mensen met een beperking en mensen zonder een beperking zo van elkaar gescheiden zijn, vindt Annemarie jammer: "Dat is zonde. Terwijl het heel makkelijk in elkaar kan overvloeien." Volgens Annemarie kan de werkvloer een grote invloed hebben op het samensmelten van de beperkte en niet-beperkte werelden. "Als er op iedere werkvloer mensen met een beperking zouden lopen of rollen, dan komt men er meer mee in aanraking en dan creëer je meer bewustzijn over leven met een beperking", zegt Annemarie. "Dat bewustzijn komt nu maar niet, omdat we langs elkaar heen leven. Mensen zien niet meer dan iemand die over straat loopt en komen verder niet in aanraking met mensen met een beperking."

Annemarie denkt dat een quotum bij bedrijven een oplossing kan zijn. "Nu schrikt men al als je cv binnenkomt en er op staat dat je slechtziend bent. Maar wij kunnen ook heel goed koffie inschenken, een mail sturen of in Excel werken. Dat wordt ons allemaal geleerd." Zelf probeert ze de werelden te verbinden door middel van salsa. Ze geeft salsalessen waarbij blinden en slechtzienden kunnen dansen met goedzienden. "Zo bereik je een meer inclusieve wereld."

Vermoeiend

Iemand die zich ook inzet voor een samensmelting van de beperkte en niet-beperkte wereld, is Ayşegül (29). Ze zet zich als theatermaakster, actrice en zangeres in om dit onderwerp meer bespreekbaar te maken. Ayşegül werd geboren met congenitale nystagmus, beter bekend als aangeboren wiebelogen. “Het houdt in dat mijn ogen ongecontroleerd heen en weer bewegen en bij mij ook draaiende bewegingen maken. Kijken kost mij dus veel energie, omdat mijn ogen heen en weer gaan en ik ze moet stilhouden om te focussen. In totaal zie ik met beide ogen 20 procent.”

Haar beperking zorgt ervoor dat Ayşegül sneller vermoeid is: “Maar ik leef als een goedziend persoon, dus ga ik vaak over mijn grenzen heen.” De reden dat Ayşegül vaak meer doet dan dat haar lichaam eigenlijk aankan, is omdat ze altijd heeft gedacht dat ze mee moest komen met de maatschappij: “Ik dacht: dit is de maatstaf van het leven en hier moet ik aan voldoen. Terwijl ik dat eigenlijk visueel niet aankan.”

Onderwijs

Net als Annemarie mist Ayşegül de samenwerking tussen mensen met een beperking en mensen zonder beperking. “Alle beperkten, met welke handicap dan ook, worden altijd bij elkaar gezet. Zo krijg je hokjes: de beperkten en niet-beperkten.” Dat begint al op de basisschool. Veel kinderen met een beperking gaan naar speciaal onderwijs, terwijl ze misschien niet op hetzelfde niveau zitten. “Dan vind je geen sociale contacten en word je niet genoeg uitgedaagd."

Ayşegül zou als kind eigenlijk ook naar het speciaal onderwijs worden gestuurd: “Maar mijn moeder stak daar een stokje voor. Ze zei dat ik het eerst maar moest proberen op een reguliere school. Daar ben ik haar heel dankbaar voor.”

Minderwaardig en onzeker

Op de reguliere school kon Ayşegül goed meekomen met de rest. Toch kreeg ze in groep acht een laag schooladvies, omdat ze onvoldoende capaciteiten zou hebben. “Het gaf mij een minderwaardig en onzeker gevoel. Dat uitte zich bij mij in vechtgedrag. Ik ging nog harder werken om mezelf te bewijzen. Maar daarin liep ik mezelf wel voorbij. Ik schopte het uiteindelijk helemaal tot de universiteit. Maar of dat is wat ik echt wilde? Niet per se…”

Ook na haar afstuderen moest Ayşegül zich twee keer zo hard blijven bewijzen om aan een baan te komen. “Daarin merkte ik gewoon dat zodra iets anders of onbekend is, werkgevers het risico niet willen nemen. Ik snap dat het lastig kan lijken, maar geef iemand een kans!” Volgens Ayşegül hoeft het helemaal niet zo ingewikkeld te zijn om iemand met een beperking aan te nemen. “De persoon met een beperking kan zelf goed aangeven wat er nodig is om een functie goed te kunnen uitvoeren. Diegene zal even goed en even veel werk leveren als iemand zonder beperking. Misschien wel meer zelfs, omdat iemand met een beperking weet wat hard werken is.”

Aanpassen

Ayşegül heeft zich inmiddels gerealiseerd dat ze niet meer hoeft te leven als een goedziend persoon. “Ik heb me al mijn hele leven aangepast als beperkt persoon aan een niet-beperkte wereld. Zou de niet-beperkte wereld zich nu ook een beetje kunnen aanpassen aan mij? Dan vinden we een middenweg.”

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -