Je denkt niet racistisch te zijn, maar bent het waarschijnlijk wel

Dat systeem van onderdrukking en ongelijkheid van zwarte mensen, is het probleem waar mensen over de hele wereld nu tegen aan het strijden zijn. Hoewel dit al veel langer speelt, lijkt het alsof er nu eindelijk op grote schaal gehoor wordt gegeven aan de oproep om als wit persoon zelf meer te leren over racisme. Een belangrijke term die veel wordt genoemd is 'wit privilege'. Maar wat betekent wit privilege eigenlijk precies en waarom is het belangrijk voor iedereen om daar bewust van te zijn?

Witte mensen aan zet

Voor zwarte mensen is het idee van wit privilege geen nieuws. Decennialang weten en ervaren zij al dat hen het nadeel van de twijfel wordt gegeven, simpelweg vanwege de kleur van hun huid. De revolutionaire storm die nu over Amerika en ook in Nederland raast, gaat daarom juist over de rol van witte mensen in de strijd tegen racisme. Want iedereen die in Nederland woont en niet wil dat sommige Nederlanders structureel worden achtergesteld vanwege hun huidskleur, nadelig worden bevooroordeeld omdat ze zwart zijn, en minder gelijke kansen hebben op een fijn leven omdat ze niet wit zijn, die heeft de verantwoordelijkheid om daar zelf iets aan te doen. Niet racistisch zijn is niet voldoende; je moet tégen racisme zijn.

De grote vraag is alleen: waar begin je?

geen racist, wel onderdeel van racistisch systeem

Het belangrijkste uitgangspunt in de strijd tegen institutioneel racisme is om te accepteren dat je als niet-zwart persoon misschien niet racistisch bént, maar wel in een systeem leeft waar institutioneel racisme aan de orde van de dag is. En dat je, als je niet openlijk anti-racistisch bent, meedoet aan het in stand houden van dat racistische systeem. Door je te bewegen binnen dat systeem, sta je automatisch aan één van de twee kanten, namelijk de kant die ingericht is op mensen die jouw witte huidskleur hebben, of de kant die mensen zoals jij op een achterstand zet op basis van je huidskleur.

Een groot en belangrijk onderdeel van dit systeem is wit privilege. In het boek Hallo witte mensen legt Anousha Nzume uit waarom het belangrijk is om die term te begrijpen en te snappen dat dit de wereld is waarin we leven, voordat we het over institutioneel racisme kunnen hebben: ''Als de gemiddelde witte Nederlander niet weet wat wit privilege is, zal de machtsverhouding die er in Nederland bestaat nooit worden rechtgetrokken.''

Achteraan in de klas

Anousha haalt in haar boek een voorbeeld aan van een test die een docent uitvoerde in een klas om uit te leggen wat wit privilege is. Leerlingen moeten een propje in een prullenbak gooien die vooraan het klaslokaal staat. Maar sommige leerlingen zitten op de eerste rij, anderen op de tweede rij en er zijn ook leerlingen die helemaal achterin de klas zitten. Die groep reageert verontwaardigd dat het voor hen veel moeilijker is om raak te gooien dan voor de leerlingen op de eerste rij. Anousha: ''De plek waar je zit in het lokaal is dus bepalend voor je kans van slagen.'' Ze legt in haar boek uit dat privilege inhoudt dat dingen systematisch makkelijker gaan voor een hele groep mensen op basis van hokjes. En in dit geval gaat het over mensen die in het hokje 'wit' passen.

Documentairemaker Sunny Bergman, die in 2016 de film Wit is ook een kleur maakte, voegt daar het idee van witheid als neutrale kleur aan toe. Dat is het idee dat de witte blik een zogenaamd objectief perspectief biedt. ''Witte mensen krijgen daardoor het idee dat zij een soort scheidsrechter kunnen spelen over wat wel en niet correct is, terwijl mensen met een migratieachtergrond dat niet kunnen.''

Aangevallen voelen

Zowel Anousha en Sunny laten in hun werk zien hoe de term wit privilege vaak weerstand oplevert bij witte mensen, omdat ze denken dat daarmee wordt gezegd dat ze het niet zwaar hebben in het leven. ''Ik heb daar ook veel discussies over gehad met mijn vader,'' zegt Sunny. ''Hij komt uit een heel arm milieu en heeft helemaal niet het idee dat hij met een gouden paplepel is opgevoed en dus de voordelen heeft ervaren van het wit zijn.'' Zij vindt het daarom belangrijk dat je altijd moet kijken naar andere delen van iemands identiteit die voor privileges kunnen zorgen. ''Als je wit bent en gehandicapt, dan heb je misschien witte privileges, maar je hebt ook een heel groot ander privilege niet.''

Wit privilege hebben, betekent dus niet dat je het niet zwaar kunt hebben. Uiteraard kunnen andere onderdelen van je identiteit zoals geslacht, seksualiteit, geloof, klasse en je opleidingsniveau ook invloed hebben op hoe moeilijk of makkelijk jij je kunt voortbewegen in deze maatschappij. Maar, zoals voormalig FunX-dj Sagid Carter aan haar 3FM-collega Mark van der Molen uitlegde: ''Jij kan het als witte man ook zwaar hebben, maar jouw leven wordt niet nog zwaarder door jouw huidskleur.''

Een andere reden waarom witte mensen zich vaak aangevallen voelen als de term wit privilege wordt genoemd, is volgens Sunny omdat witte mensen zichzelf niet zien als wit. Zij zijn gewend om zichzelf te identificeren, bijvoorbeeld aan de hand van hun geslacht, hun beroep of de plek waar ze vandaan komen. Maar niet op basis van hun huidskleur.

''Ze hebben niet geleerd dat hun witheid onderdeel is van hun identiteit. Bovendien weten ze wel dat racisme iets superslechts is, dus als de mogelijkheid bestaat dat ze wellicht racistisch zijn, vergt dat een heel grote aanpassing van hoe zij zichzelf zien.''

Je hoort het wel ,maar je ziet het niet

Het ingewikkelde aan wit privilege is vooral dat het onzichtbaar is voor de mensen die ervan profiteren. Sunny bespreekt dit ook in haar film. Witte mensen zijn er alleen bij op het moment dat ze worden aangenomen voor een baan, maar ze zien niet dat er ondertussen iemand is afgewezen voor diezelfde baan vanwege zijn of haar huidskleur. Bovendien zijn wij mensen snel geneigd om onze individuele ervaring te zien als een voorbeeld voor hoe de hele wereld werkt. Daarom zeggen witte mensen soms dat zij nog nooit iemand hebben gediscrimineerd om daarmee aan te geven dat racisme niet bestaat.

Maar zo werkt het helaas niet. En dat heeft alles te maken met het feit dat wit privilege onderdeel van hetzelfde systeem is als institutioneel racisme. Anousha legt in haar boek uit dat institutioneel racisme een maatschappelijk systeem is dat racisme constant reproduceert.

''Je zou het kunnen zien als de andere kant van wit privilege: daar waar institutioneel racisme beschrijft wat de achterste rij van de klas meemaakt, beschrijft wit privilege de positie van de voorste rij. Samen zijn ze deel van dezelfde klas. Van hetzelfde systeem.''

Racisme niet alleen haat voor andere rassen

Mensen die het woord racisme horen, schrikken daar vaak van en willen zich daar absoluut niet mee identificeren. Wie racisme hoort, denkt vaak dat het gaat om het haten van andere rassen. Maar racisme is veel breder en veel subtieler dan dat. ''Het is absurd te denken dat binnen een samenleving die doordrenkt is van witte superioriteit - in schoolboeken, in tekenfilms, in reclames - dat je daar niet door beïnvloed bent,'' stelt Sunny. Zij zegt dus dat je ervan uit kunt gaan dat je een bepaalde mate van racisme hebt geïnternaliseerd, oftewel, je eigen hebt gemaakt. Dat resulteert in negatieve vooroordelen, onbewuste voorkeuren voor bepaalde uiterlijkheden of in ‘grappige’ opmerkingen ten koste van iemands etniciteit. Maar institutioneel racisme is ook veel invloedrijker dan dat. Jurist en activist Olave Nduwanje vertelt in onderstaand filmpje dat institutioneel racisme gaat over racistische resultaten zonder dat mensen de intentie hadden om racistisch te zijn.

Wit privilege voor lichtgetinte zwarte mensen

Hebben alleen mensen met een witte huidskleur wit privilege? Witte mensen hebben zeker de meeste privileges, maar hoe witter de kleur, des te meer privileges mensen hebben in deze maatschappij. Dit komt omdat een witte huidskleur nog steeds het schoonheidsideaal is, overal ter wereld, en dat mensen die daar het dichtst bij komen, hoger in de hiërarchie staan dan mensen met een bruine of zwarte huidskleur. Maar dat gaat niet alleen maar over de kleur, ook over andere uiterlijke kenmerken die passen bij het Europese schoonheidsideaal, zoals een smalle neus en steil haar. Dit fenomeen heet colorisme en is door journalist Nicole Terborg aan de kaak gesteld in haar radiodocumentaire Dichtbij wit. In een gesprek met OneWorld, vertelt Nicole hoe colorisme precies werkt.

''(…) in de regel hebben we het over een hiërarchie die zegt: hoe dichter bij wit, hoe beter, mooier en waardevoller. Colorisme en racisme zijn dus nauw verweven; in wezen gaat het om dezelfde mechanismen. Bij allebei gaat het om groepen en om de vraag: wie is de betere? We delen de beteren in op basis van wie het dichtst bij wit komt.''

Arbeidsmarkt en succesvolle relaties

Nicole vertelt aan OneWorld dat onderzoekers in Amerika en in Engeland erachter zijn gekomen dat de hiërarchie op basis van huidskleur en andere uiterlijke kenmerken, invloed heeft op de kansen op de arbeidsmarkt en succesvolle relaties. Het kan dus zijn dat een zwart persoon met een lichtgetinte huidskleur meer privileges heeft dan een donkergetint zwart persoon. Maar, dat betekent nog niet dat witte mensen en niet-zwarte mensen van kleur dezelfde privileges hebben.

Gebruik je witte privilege

Als je begrijpt dat je wit privilege hebt, kan het zijn dat je je daar misschien ongemakkelijk bij voelt. Het is namelijk een onprettige waarheid om je te moeten realiseren dat het leven jou wat betreft je huidskleur in ieder geval niet tegenwerkt, maar anderen wel. En dat je daar niets voor hebt hoeven doen, behalve geboren te worden met een witte huid. Nu in deze belangrijke tijd meer en meer witte mensen zich inlezen over institutioneel racisme, kan het zijn dat er schuldgevoelens ontstaan over jouw privileges. Maar met die schuldgevoelens help je de strijd tegen racisme niet. Sterker nog, dan gaat het gesprek meteen weer over jou, terwijl witte mensen nu even niet in de schijnwerpers staan. Of zoals een Twitteraar schrijft: ''Als ik iemand in een rolstoel zie die het moeilijk heeft, hak ik niet mijn eigen benen eraf om medeleven te tonen. Dan gebruik ik mijn benen om te helpen.''

Met andere woorden: je kunt je privileges niet opgeven, maar jouw privileges wel gebruiken om de mensen zonder jouw privileges te helpen. Anousha legt uit dat witte mensen er inderdaad niets aan kunnen doen dat zij vooraan in de klas zitten.

''Het is zo, of je dat nou wilt of niet. Dat geldt ook voor mij. Als bruine vrouw zit ik daar al heel lang achter je. Dus kijk een keer achterom. Vraag me een keer hoe het gaat. Luister een keer. Misschien kunnen we af en toe van plek ruilen?''

Toegeven dat je racistisch bent

Nu er actief wordt gevraagd om actie door witte mensen in de strijd tegen racisme, kun je je afvragen waar je moet beginnen. Naar aanleiding van haar documentaire richtte Sunny Bergman samen met mensenrechtenactivist Jerry Afriyie het platform Wit aan zet om mensen te helpen concreet iets te kunnen doen aan ongelijkheid. Een eerste stap is volgens Sunny daarom om eerst je eigen vooroordelen te onderzoeken. ''Geef toe dat je racistisch bent geweest en misschien nog steeds bent. Daarna kun je onderzoeken wat jij zelf kunt doen. Kan je je werkplek inclusiever maken? Waarom zijn er bijna alleen witte mensen in machtsposities?''

Ook Anne van der Ven, oprichter van de website Wit Huiswerk, denkt dat je het heel veel te weten kunt komen over racisme als wit persoon door je eigen kleur te onderzoeken. ''Durf jezelf vragen te stellen als 'wanneer was ik voor het laatst bang toen ik met mensen van kleur in aanraking kwam?' en 'op welke manieren heb jij geprofiteerd van wit privilege?'''

Anne snapt dat mensen het eng vinden om anderen aan te spreken op racistisch gedrag, maar ziet deze vragen als een goede eerste stap. Zij benadrukt ook dat als je je onzeker of machteloos voelt, dat dit geen reden is om weg te lopen van de discussie. ''Dat jij weg kunt lopen hiervan is al een blijk van wit privilege.'' Maar zij ziet institutioneel racisme juist als een probleem van witte mensen. ''Ik heb de website zo genoemd, omdat het geen probleem is van mensen van kleur, maar van witte mensen.''

Als laatste raadt Anne aan om de documentaires die ze tipt op haar website samen met vrienden en familie te kijken, of tegelijkertijd hetzelfde boek te lezen. ''Op die manier heb je meteen iemand om je gedachtes mee te delen, en je verbreed daarmee het publiek. Hoe meer mensen hierover weten, hoe beter.''

GENOEG IS GENOEG

Elk verhaal over institutioneel racisme, etnisch profileren, politiegeweld of raciale ongelijkheid is er één te veel. Hoewel we het bij FunX zo graag anders zouden zien, is het nog steeds nodig om te zeggen: genoeg is genoeg! Andere verhalen over deze thema's lees je terug op FunX.nl/genoegisgenoeg.

- In 'FunX Beseft' bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -