Vrouwenbesnijdenis: gevaarlijk, traumatiserend en nog steeds een taboe

"Vrouwelijke genitale verminking is een van de grootste taboeonderwerpen."

Culturele traditie

Vrouwelijke genitale verminking is zowel fysiek als mentaal superheftig. Niet zo gek dat het bijna overal verboden is, ook in landen waar het nog wel gebeurt. Waarom kiezen ouders er dan tóch voor om hun dochter te laten besnijden? "Het is een eeuwenoude culturele traditie die voorkomt in verschillende landen bij volken met verschillende religies", vertelt Marijke. Zij is projectleider bij het Centrum voor Jeugd en Gezin in Rotterdam en weet alles van vgv. Het is dus niet aan de islam verbonden, zoals soms onterecht gedacht wordt, maar het heeft te maken met opvattingen over schoonheid, reinheid en vrouwelijke seksualiteit. Een vrouw wordt besneden met de bedoeling om haar verlangen naar seksuele genot weg te nemen en haar langer maagd te houden. Een besneden vrouw wordt simpelweg gezien als rein.

Hoe gruwelijk het ook klinkt, het is belangrijk om te weten dat ouders het doen vanuit goede bedoelingen: ze willen hun dochter een goede toekomst geven. Zonder besneden te zijn, vind je namelijk geen goede echtgenoot. En die heb je wel nodig, want meisjes volgen in die gebieden geen opleiding en hebben dus ook weinig tot geen kansen op de arbeidsmarkt. "Daarom is het zo belangrijk dat meisjes naar school gaan om kennis te vergaren, onder andere over het menselijk lichaam," geeft Marijke aan.

"Het is de ultieme manier om vrouwen te onderdrukken."

niet besneden = geen toekomst

Besnijdenis onder jongens is een vrij bekend onderwerp, maar wat gebeurt er precies als meisjes besneden worden? Vgv is een ingreep aan het vrouwelijke geslachtsorgaan zonder dat daar een medische reden voor is. Dit gebeurt vaak in landen waar het al eeuwenlang een culturele traditie is, zoals Somalië, Egypte, Ethiopië, Eritrea, Soedan en een gedeelte van Irak. De culturen waar vrouwenbesnijdenis wordt uitgevoerd, zijn culturen waar eer en het groepsgevoel heel belangrijk zijn. Wanneer een vrouw onrein is omdat ze niet besneden is, heeft dat effect op de hele familie. Je moet dus behoorlijk stevig in je schoenen staan, wil je hier als ouders of meisje tegenin gaan. "Als je niet besneden bent, ben je een soort outcast," aldus Marijke. "Je hebt geen toekomst en kan dan zelfs uitgestoten worden."

HEFTIGE INGREEP

Hoe erg de vagina hierbij verminkt wordt, hangt af van het type vgv. Zo wordt bij type 1 de clitoris (gedeeltelijk) weggehaald, bij type 2 ook de kleine en/of grote schaamlippen en bij de meest heftige variant, type 3, worden de kleine en/of grote schaamlippen weggesneden en vervolgens aan elkaar gehecht. Op deze manier wordt de vaginale opening smaller gemaakt en blijft er alleen een klein gaatje over voor urine en menstruatiebloed. Bij type 4 is er sprake van andere schadelijke ingrepen aan de vagina zoals prikken, piercen, snijden of branden. De ingrepen wordt vaak gedaan bij meisjes van tussen de 4 en 12 jaar oud door lokale vrouwen die niet medisch geschoold zijn. Er wordt geen verdoving gebruikt en de omstandigheden zijn vaak niet hygiënisch.

Trauma's

Je kunt je voorstellen dat zo'n heftige ingreep niet zonder gevolgen is. Naast dat de ingreep levensgevaarlijk kan zijn, hebben besneden vrouwen op lange termijn grote kans op infecties, ontstekingen en hebben ze vaak last van heftige buik- en menstruatieklachten. Dat zijn enkel nog de fysieke ongemakken, want ook psychisch heeft het vervelende gevolgen. Denk aan depressies, angststoornissen, een negatieve kijk op seksualiteit, problemen met relaties en zelfs een posttraumatisch stresssyndroom. Marijke legt uit dat sommige vrouwen te maken krijgen met trauma op trauma. Zo kan de ingreep zelf behoorlijk traumatisch zijn, zeker wanneer dit heeft plaatsgevonden in groepsverband en er een ander meisje overleden is. Maar ook later, wanneer de vrouw getrouwd is, krijgt ze te maken met heftige situaties. Dan wordt de vrouw namelijk 'geopend'. Met een beetje geluk gebeurt dat in een kliniek, maar soms doen de mannen het zelf, met geweld.

"Ik heb heel veel vrouwen zien huilen."

Taboe

Dat vgv nog steeds voorkomt, is ernstig, maar wat het probleem nog groter maakt, is dat het zo'n groot taboe is. Er wordt nauwelijks over gesproken, waardoor bijbehorende klachten vaak niet herkend worden. Het gesprek beginnen en het vgv bespreekbaar maken, is volgens Marijke dan ook stap één in het proces. Dan kunnen vrouwen namelijk medisch beter geholpen worden. Maar, legt Marijke uit, het gaat verder dan alleen het besneden zijn. Het gaat om ook om de hele seksuele beleving en de man-vrouwverhouding. En ondanks dat vrouwelijke seksualiteit nog altijd in het taboehokje zit, is het belangrijk dat zowel meiden en jongens hierover voorgelicht worden.

Zo'n gesprek voeren over vgv is niet bepaald makkelijk. Vrouwen schamen zich ervoor en ook in het gesprek met ouders is het een gevoelig onderwerp. Je beschuldigt ze van kindermishandeling - want daar valt het in Nederland onder - en dat is natuurlijk niet niks. Daarom werken de projecten waar Marijke aan meewerkt met sleutelpersonen. Dit zijn vrouwen afkomstig uit risicogebieden die vertellen over hun eigen ervaringen. "Zij gaan op huisbezoek bij vrouwen die zorg nodig hebben of kunnen ingeschakeld worden door een verpleegkundige."

"Vrouwelijke genitale verminking is een van de grootste taboeonderwerpen."

fucked up

FunX-dj Patricia werkt met de stichting Me & Society ook mee aan het bespreekbaar maken van vgv. Op scholen geeft zij voorlichtingen in de vorm van een theatervoorstelling. Deze wordt vaak gegeven aan leerlingen van scholen waar veel zogeheten nieuwkomers zitten: jongeren afkomstig uit andere landen, landen waar vgv toegepast wordt. Patricia is hierbij een tussenpersoon tussen de klas en de sleutelpersonen. Ze gaat de dialoog aan met de leerlingen. "Je weet nooit wat je kan verwachten: wordt het geaccepteerd? Gaan mensen het ontkennen of gaat juist iemand toegeven besneden te zijn?" Dat laatste is al eens voorgekomen: een meisje gaf na de voorstelling voor het eerst hardop toe besneden te zijn.

"Ik heb heel veel vrouwen zien huilen. Die wisten niet dat het bestond en realiseerden zich hoe fucked up het kan zijn."

Ook voor jongens

Ook voor degenen die niet persoonlijk te maken krijgen met vgv, is de voorlichting zinvol. "Het feit dat mensen er rekening mee houden en ervan weten, doet al heel veel." Zo stond Patricia ooit voor een klas vol jongens. Hun eerste reactie was: dit is toch een vrouwenprobleem? Wij hebben er toch niks mee te maken?. Patricia vertelt hen dan: "Je gaat er ooit misschien mee te maken krijgen. Je wordt bijvoorbeeld verliefd op een besneden vrouw en de manier waarop jij er dan mee omgaat, gaat heel veel invloed hebben op hoe die vrouw de rest van haar leven naar zichzelf gaat kijken."

"Ons doel is nooit om meningen te veranderen. We willen taboes doorbreken, informeren en vrouwen hun stem teruggeven. Door er zelf over te praten, geef je een voorbeeld."

VGV in Orange Is The New Black

Wat ook enorm helpt om meer bewustzijn voor vgv te creëren, is als schrijvers, regisseurs en scenarioschrijvers het onderwerp verwerken in hun boeken, films of series. De film Desert Flower uit 2010 deed dit al en ook de taboedoorbrekende Netflix-serie Orange Is The New Black geeft hierin het goede voorbeeld. In het nieuwste seizoen - spoiler alert! - introduceert de serie een personage dat als kind besneden is. In de afleveringen is te zien hoe de Egyptische Shani strugglet met de ongemakken, bijvoorbeeld op het gebied van seks. Uiteindelijk vertelt ze geëmotioneerd haar verhaal en dat weet veel kijkers te raken.

WAARSCHUWINGSBRIEVEN

Naast het onderwerp bespreekbaar maken en voorlichtingen geven, doen projecten zoals die van Marijke ook andere dingen om vgv zoveel mogelijk te voorkomen. Er zijn gelukkig geen signalen dat het in Nederland gebeurt, maar wél dat meisjes afreizen naar een ander land om het daar te laten doen. Op dit moment lopen er zo'n 4200 meisjes risico om besneden te worden. Daarom worden er voor de zomervakantie brieven naar scholen gestuurd met het verzoek om extra alert te zijn. In die periode worden meisjes namelijk vaak meegenomen op vakantie naar hun geboorteland om daar besneden te worden. Ook worden er documenten geregeld waarin de gevaren van de besnijdenis vermeld samen met een uitleg waarin staat dat ouders strafbaar zijn als ze hun dochter laten besnijden. Deze zijn in verschillende talen beschikbaar en kunnen families meenemen als ze naar het buitenland reizen.

WERELDWIJD PROTEST

Het is goed om te weten dat het zeker niet alleen een Westerse opvatting dat vrouwelijke genitale verminking gestopt moet worden. Ook in landen waar het plaatsvindt, wordt actie gevoerd door zowel mannen als vrouwen. Organisaties die zich hier internationaal voor inzetten, zijn dan ook vaak afkomstig uit de landen waar het plaatsvindt, bijvoorbeeld de Federatie Somalische Associaties Nederland.

Is het te stoppen?

Dat vgv steeds meer onder de aandacht komt, is een goede zaak, maar is het ooit te stoppen? "Iets wat al eeuwen bestaat, ga je niet in zes jaar uitroeien", geeft Marijke aan. Er worden helaas nog steeds nieuwe vgv-gebieden ontdekt. Maar Marijke is positief: "Ik geloof heel erg in kennis en dat meisjes de kans moeten krijgen om een opleiding te doen." Er worden zeker stappen gezet, maar het blijft lastig om een heel gedachtegoed te veranderen. "We bereiken absoluut vrouwen. Soms duurt het gewoon wat langer."

- In 'FunX Beseft' bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -