Elsevier: Multiculti-Muziekmix

De publieke jongerenzender FunX is ongekend populair. Op 6 september begint omroep BNN met een landelijke editie van FunX. Wat verklaart het succes?

‘Jaaa, straks nog veel meer dope poekoes’ (goeie nummers), belooft dj Sandra (23) de luisteraar van haar ochtendshow FunX start, elke doordeweekse dag van 7 tot 10 uur op jongerenzender FunX.

Maar nu heeft ze eerst een beller. Paul (21) werkt bij de post, en hij wordt binnenkort vader. Sandra: ‘Ooh, dat is wel héél leuk, man.’ De beller blijkt eigenlijk het antwoord niet te weten voor het belspelletje Ken je classic. Geeft niks, hij krijgt toch gewoon gezellig het FunX-goodies-pakket cadeau. Terwijl Sandra snoeihard Shakira’s hit La Tortura door de speakers laat schallen, noteert collega Dulci (22) vriendelijk de adresgegevens van de beller.

Welkom bij FunX, ofwel: Welkom bij jezelf. De slogan van het publieke radiostation, dat nu drie jaar bestaat en onder grootstedelijke jeugd een doorslaand succes is, wordt door de bijna 40 jonge medewerkers (de gemiddelde leeftijd is 26) uiterst serieus genomen. In de praktijk betekent hij: Jij, de luisteraar, staat voorop. Dat is niet slechts een slimme marketingleus, nee, het is beleid. Door te stemmen bij de FunX Chart bepaalt de luisteraar bijvoorbeeld zelf welke muziek er wordt gedraaid. Speciale verslaggevers (‘pollers’) vragen dagelijks op straat naar zijn mening over van alles en nog wat. Rijst er twijfel over het voortzetten van de talkshow gedurende de zomermaanden? Organiseert de redactie toch gewoon een internet-enquête! Moet de talkshow blijven? Dan blijft hij ook. Respect voor de luisteraars gaat voor alles. Iemand die een beller in de uitzending beledigt, kan vertrekken.

Vorig jaar zomer bleek uit een onderzoek van Interview-NSS dat FunX onder grootstedelijke jongeren in de leeftijd 15 – 24 jaar verreweg de populairste zender is. 28,4 Procent van die groep luistert dagelijks naar FunX. De commerciële jongerenradiozender Radio 538 bereikt slechts 17,7 procent, publieke concurrent 3FM moet het doen met maar 3,6 procent. FunX dankt zijn grote populariteit mede aan de volkomen dienstbaarheid aan de luisteraar. Bij de concurrentie ontbreekt die vaak. Maar er is nog een belangrijke factor waarin FunX zich van andere jongerenzenders onderscheidt. Door de muziekprogrammering, de onderwerpkeuze en de samenstelling van de redactie bereikt FunX een groep die voorheen door de radio nauwelijks werd bediend: de allochtone jeugd.

FunX landelijk
Het kan niemand ontgaan zijn: de samenstelling van de Nederlandse bevolking is de laatste jaren ingrijpend veranderd, vooral in de grote steden. Maar de publieke omroep slaagde er volgens FunX-directeur Willem Stegeman (40) vier jaar geleden nog nauwelijks in om een vertaalslag te maken in de programmering - terwijl het aanspreken van het allochtone volksdeel toch officieel onderdeel is van haar takenpakket. Stegeman: ‘De publieke omroep verloor langzaam het contact met de realiteit.’

Samen met collega Martine Huizinga schreef de toenmalige radiomaker een bedrijfsplan, maar bij potentiële – commerciële – partners werden de twee weggehoond. Dankzij de ruimte die de toenmalige staatssecretaris van Cultuur Rick van de Ploeg in de ether reserveerde voor allochtoon initiatief werd FunX mogelijk als wettelijk toegestane neventaak van de vier lokale omroepen in de grote steden: SLOR (Rotterdam), SODH (Den Haag), OUS/RTV Utrecht en SALTO (Amsterdam). Voor de periode 2003-2006 kreeg het initiatief voorlopig 7,25 miljoen euro subsidie toegewezen. Ter vergelijking: de wereldomroep krijgt alleen voor het jaar 2005 van het rijk al 43,9 miljoen euro.

Inmiddels is het succes van FunX een feit. Dat erkennen de commerciële jongerenradiozenders, die steeds fanatieker procederen tegen de vermeende ‘oneerlijke concurrent’. Dat erkent de NOS, die een aantal redacteuren van zijn nieuw te beginnen jongerennieuwssite Headlines een tijdlang zal laten meelopen bij FunX, en aanstuurt op nadere samenwerking. En dat erkent ook jongerenomroep BNN, die vanaf 6 september de volledige programmering van een nieuw, landelijk kanaal door FunX laat produceren. Dat betekent in het hele land 24 uur per dag, zeven dagen per week FunX, supported by BNN.

Maar wat is nu precies het geheim van dat succes? Allereerst is er natuurlijk de muziek. Muziekprogrammeur Melvin Toemin selecteert voornamelijk niet-Westerse (pop)muziekstijlen: hiphop, latin, r&b, banghra, raï, reggae dancehall en turkpop. Opvallend binnen deze etnische diversiteit is dat alle stijlen en nationaliteiten dwars door elkaar lopen. In hitlijst de X-Chart staat Nederlands-Marokkaanse en Frans-Afrikaanse hiphop naast bijvoorbeeld Cubaanse r&b en Antilliaanse dancehall. Veel van de multi-etnische muziek is van Nederlandse bodem. Een snel stijgende formatie, veelzeggend Xchange Project genaamd, bestaat uit Surinaamse rappers en een Marokkaanse zangeres, Chahra-Z. Allen zijn ze opgegroeid in Nederland, maar invloeden van hun verschillende roots zijn duidelijk hoorbaar in de muziek.

Wat voor de leden van Xchange Project geldt, geldt in toenemende mate ook voor de Nederlandse grotestadjeugd, weten ze bij FunX. Jongeren van Marokkaanse, Turkse, Antilliaanse, Surinaamse, Kaapverdiaanse, Nigeriaanse en Nederlandse origine groeien samen op, gaan naar dezelfde school, en wisselen daar – als het goed gaat tenminste – culturele (en dus ook muzikale) invloeden en voorkeuren uit. Elk individu maakt deel uit van verschillende groepen - sociaal, cultureel, religieus, op school en in de buurt, en hebben verschillende, door elkaar lopende, loyaliteiten. De grootstedelijke etnische muziekmix (ook wel urban genaamd) spreekt aan, omdat ze gelijkenis vertoont met de eigen identiteit.

Puberproblematiek
In de studio van ‘FunX-start-Sandra’ is intussen vrolijke paniek uitgebroken. De twee gasten van vanochtend, leden van de Antilliaanse brassband Brass Eternity Music zijn te laat. Een inderhaast gepleegd telefoontje wijst uit: de twee zijn verdwaald met de auto, ergens tussen Capelle aan den IJssel en Den Haag. Geen nood, dan haalt de dj ze per mobiele telefoon toch gewoon live in de uitzending? Als er vervolgens weer een vrolijk, urban dansnummer wordt gedraaid, gaat het sein On Air uit, en oefent Dulci hardop haar shownieuwtjes (rapper Brainpower heeft als eerste Nederlandse rapper een naar hem vernoemde mobiele telefoon). ‘Als ik hardop oefen, hoor ik of ik fouten maak,’ verontschuldigt ze zich.

De onderwerpen in de programma’s lopen synchroon met typische puberproblematiek: vriendschap, liefde (en seks), school, identiteit, muziek en trends, maar ook politiek en actualiteit. Elke dag is er een stelling waarop luisteraars kunnen reageren. Daarbij wordt steeds zware en minder zware kost afgewisseld - de ene keer gaat het over te laat komen (Antillianen denken daar heel anders over dan Marokkanen, blijkt), de andere keer over seks voor het huwelijk, een discussie waarbij dan terloops ook zaken als opvoeding, afkomst en religie voorbij komen. Directeur Stegeman: ‘Religie op zichzelf is bij ons geen onderwerp. Voor veel van onze luisteraars is dat vanzelfsprekende bagage, geen discussiepunt. Maar het beïnvloedt natuurlijk wel hun opvatting over seks voor het huwelijk, en komt in zo’n discussie dan dus ook zijdelings voorbij.’

Stegeman wil zijn luisteraars niet teveel opleggen. ‘Niet te stichtelijk, zeg, alsjeblieft.’ Natuurlijk komen soms maatschappelijke thema’s voorbij, en kan FunX een rol spelen bij de bewustwording van jongeren. Zo werden op het Rotterdamse Zomercarnaval FunX condooms uitgedeeld (gratis verstrekt door de stichting SOA/AIDS Nederland). Maar het mag niet te opvoedkundig worden, daar zitten jongeren niet op te wachten. Stegeman: ‘Als je dat doet, kun je de zender sluiten.’ Het is wel even zoeken naar de juiste mix. Onlangs kreeg FunX van het Commissariaat van de Media een boete: het aandeel ‘informatie’ op de zender is niet groot genoeg. Stegeman, die streeft naar een beetje verdieping, vindt het wel een goeie stok achter de deur. ‘Het mag absoluut ergens over gaan. Maar met de juiste toon, op een relaxte manier. En het belangrijkste is dat het echt speelt onder jongeren.’

Liefde voor dope poekoes
De redactie van FunX weet goed wat er speelt, omdat ze een afspiegeling vormt van de doelgroep. De meeste medewerkers zijn begin twintig, en de redactie heeft dezelfde gemengde etnische samenstelling als de doelgroep. Er zijn Marokkanen, Ghanezen, Molukkers, Arubanen, Surinamers, Joegoslaven, Nederlanders en een politieke vluchteling uit Bosnië. Het multi-etnische aannamebeleid is bewust. Stegeman: ‘Alle medewerkers zijn tegelijk culturele adviseurs.’ De balans wordt goed in de gaten gehouden. Grappend: ‘Eigenlijk is het nu tijd voor een Hindoestanen-stop.’ Naast een representatieve etnische achtergrond moeten medewerkers een soort ‘gut feeling’ hebben voor wat jongeren belangrijk vinden. En een groot empathisch vermogen – om die reden zorgt Stegeman er bewust voor dat er genoeg vrouwen werken.

Allochtone- en multiculturele kennis is er dus goed vertegenwoordigd. Niet voor niets vroeg minister Verdonk van Vreemdelingenzaken programmadirecteur Mezen Dannawi deel te nemen aan een zogeheten ‘verkenning van het maatschappelijke veld’. Dat doen ze graag, maar FunX benadrukt keer op keer géén allochtonenzender te zijn - de swingende, ‘zwarte’ muziekmix is immers ook heel populair bij autochtone jeugd. Evenmin is de zender ‘spreekbuis van allochtone jongeren. Furieus wordt directeur Stegeman als FunX in die context wordt benaderd. ‘Toen Theo van Gogh was vermoord, vroegen journalisten óns wat we ervan vonden. Absurd vind ik dat. Ze bellen radio 3 of 538 toch ook niet?’

In die ‘allochtonenhoek’ gedrukt worden is vooral een frustratie, omdat het succes van FunX er nu juist in bestaat dat er níet in hokjes wordt gedacht. ‘Dat doen onze luisteraars ook niet. Multiculturalisme is voor hen de vanzelfsprekende realiteit, en de vraag is alleen: hoe ga je het best met al die verschillende identiteiten om? Ons antwoord is: door de ruimte te laten aan het individu. Daarin zijn we in wezen liberaal.’ Voor luisteraars is het een verademing dat zijzelf nu eens centraal staan, en niet hun specifieke etnische bagage. Dat eens niet de verschillen tussen hen worden belicht, maar de dingen die ze gemeen hebben: hun levensfase en de beslommeringen die daarbij horen. Dat, en hun liefde voor dope poekoes.