Waarom wordt op 23 augustus internationaal de afschaffing van de slavenhandel herdacht?

Opstand

Precies 231 jaar geleden kwamen de tot slaaf gemaakte mensen in het westen van het eiland Santo Domingo, het huidige Haïti en de Dominicaanse Republiek, in opstand tegen de slavernij. Een dag voor de opstand leidden de Haïtiaanse voodoopriesters Boukman Dutty en Cécile Fatiman een vergadering met zo’n 200 tot slaaf gemaakte mensen in het woud Bois Caïman. De twee voorspelden dat de tot slaaf gemaakte Jean-Francois, Biassou en Jeannot een verzetsbeweging zouden leiden waardoor de mensen van Santo Domingo eindelijk hun vrijheid zouden verkrijgen. De volgende dag trokken ze ten strijde en een week na de bijeenkomst waren 1800 Franse plantages verwoest en kwamen duizenden tot slaaf gemaakten, slavenhouders en kolonisten om het leven tijdens de opstand.

Eerste vrije zwarte staat

Frankrijk had dus wat te vrezen en aangezien de Europese grootmacht een militaire nederlaag wilde voorkomen, besloot het land alle tot slaaf gemaakte mensen op 29 augustus hun vrijheid te geven. Wat de Fransen echter niet voorzagen, was dat de tot slaaf gemaakten de strijd door zouden zetten. Het aantal opstandelingen nam toe tot wel 100.000 en op 4 april 1792 schafte Frankrijk de slavernij af in de kolonie.

In 1801 riep de invloedrijke leider van de Haïtiaanse Revolutie Toussaint Louverture de onafhankelijkheid uit van Haïti. Twee jaar later probeerde Frankrijk zijn voormalige kolonie weer in te nemen, maar daar stak Jean-Jacques Dessalines, die als generaal uitblonk onder Louverture, een stokje voor. Hij wist de Fransen tijdens de slag bij Vertières definitief te verslaan en riep op 1 januari nogmaals de onafhankelijkheid uit. Daarmee werd Haïti de eerste vrije zwarte staat op het westelijk halfrond.

Invloed van 23 augustus 1791

Dat is in het kort wat de opstand van 23 augustus 1791 heeft betekend voor Haïti, maar de invloed van die bewuste opstand reikt veel verder dan de onafhankelijkheid van het Caraïbische land. De opstand wordt vandaag de dag door VN-organisatie UNESCO namelijk gezien als de eerste stap in de afschaffing van de trans-Atlantische slavenhandel. De Britten waren in 1816 de eerste Europese natie die de slavenhandel verbood en in de decennia daarna kwam er geleidelijk een einde aan de trans-Atlantische slavenhandel.

Herinnering aan de slavenhandel

Ter herinnering aan de Haïtiaanse opstand riep UNESCO op 23 augustus 1998 uit tot de Internationale Dag ter Herinnering aan de Slavenhandel en de Afschaffing ervan. Daarmee wil de organisatie het afschaffen van de slavenhandel onder de aandacht brengen bij "alle volkeren ter wereld". Ook heeft UNESCO als doel om te onderzoeken hoe de huidige relatie tussen Afrika, Europa, Amerika en het Caribisch gebied beïnvloed worden door "de historische oorzaken, methoden en gevolgen van de slavenhandel".

Aandacht voor 23 augustus in Nederland?

In Nederland wordt gewoonlijk op 1 juli tijdens Keti Koti het Nederlandse slavernijverleden in Suriname en de Nederlandse Antillen herdacht en de afschaffing ervan gevierd. Je hoort dan ook weinig over de Internationale Dag ter Herinnering aan de Slavenhandel en de Afschaffing ervan, maar dat betekent niet dat er helemaal geen aandacht voor deze dag is. Zo werd op 23 augustus 2006 door oud-burgemeester van Amsterdam, Job Cohen, een plaquette onthuld bij het voormalige huis van WIC-bewindvoerder Paulus Godin, die mensen moet herinneren aan de Nederlandse slavenhandel. Ook zijn er verschillende Nederlandse onderzoekers die aandacht besteden aan 23 augustus en probeert de Nederlandse UNESCO-commissie de bewustwording omtrent de slavenhandel op deze dag te vergroten.

Samen een vuist maken tegen racisme

Hoewel het onder de aandacht brengen van de slavenhandel volgens de Verenigde Naties van groot belang is, is het volgens de organisatie nog belangrijker om niet uit het oog te verliezen dat racisme nog steeds een groot probleem is. Zo schrijft de VN op haar website dat mensen van Afrikaanse komaf nog altijd worden geconfronteerd met rassendiscriminatie, marginalisering en uitsluiting.

"De politieke, economische en structurele machtsongelijkheid die geworteld is in koloniale overheersing, slavernij en uitbuiting, ontzeggen Afrikaanse mensen nog steeds gelijkheid van kansen en rechtvaardigheid. Laten we op deze Internationale Dag verenigd zijn tegen racisme en samenlevingen bouwen die gebaseerd zijn op waardigheid, gelijkheid en solidariteit."

Dit artikel is een aangepaste versie van een artikel dat op 23 augustus 2022 is verschenen.