Waarom horen we zo weinig over het coronavirus in Afrika?

Afrika-journalist Arne Doornebal vertelde in Start met Fernando dat het tot aan vorige week nog meeviel qua cijfers. Over het hele continent met 1,3 miljard inwoners in 54 landen waren er nog maar zo'n duizend gevallen bekend. In een week tijd is dat nu, op het moment van schrijven, alweer opgelopen tot zo'n vierduizend besmettingen. Doornebal legt uit hoe verschillende landen het een lange tijd volhielden om het virus buiten de landsgrenzen te houden: "Ze begonnen vroeg met reisbeperkingen in te voeren en door mensen in quarantaine te zetten die het land binnenkwamen. Nu zijn er ook lockdowns en gesloten scholen. Ze gaan daar ook volop mee in alle maatregelen."

Vroege reisbeperkingen

In gesprek met het NRC benadrukt ook de Nigeriaanse arts Mary Stephen van de Afrikaanse afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat er op alle Afrikaanse luchthavens extra goede controles uitgevoerd worden. "Ook vóór de corona-uitbraak waren veel Afrikaanse landen alert op virussen omdat ze kort geleden nog met ebola te maken hadden."

De ervaringen met besmettelijke ziektes, zoals ebola, hebben ook volgens Doornebal bijgedragen aan het beperken van het coronavirus. "Ze hadden al ervaring met het testen van mensen op vliegvelden. Dat zijn warmtetesten om te kijken of mensen ziek zijn." In sommige landen wordt er volgens Doornebal ook gewezen op de zeer jonge bevolking. "In een land als Oeganda zijn driekwart van de mensen jonger dan dertig. Het kan zijn dat het oudere en vergrijzende Europa wat vatbaarder is. Ook wordt er gehoopt dat het in de tropen net iets minder snel om zich heen slaat dan in de wat koudere gebieden. Het zijn een aantal theorieën, maar die zijn nog niet allemaal bewezen. Het is een nieuw virus en daarom ook lastig om te zien hoe het zich gedraagt."

Harde realiteit

Ondanks de nog relatief weinig besmettingen, moeten de genomen maatregelen niet onderschat worden volgens Doornebal. Hij benadrukt dat we in Nederland - over het algemeen - over goede middelen beschikken om bijvoorbeeld vanuit huis te werken. Die realiteit is in veel Afrikaanse landen anders. "In veel landen hebben de meeste mensen niet eens internet of computers. Thuiswerken is daar niet aan de orde van de dag. Heel veel straathandelaren moeten voor hun dagelijks brood de straat op, voor hen is een lockdown verschrikkelijk. Armoede, honger en sociale onrust ligt op de loer. Ook al ligt het aantal gevallen nog laag, de zorgen zijn enorm."

Ook in de zorg ligt het gevaar op de loer en kan het probleem erg groot worden. Doornebal neemt het voorbeeld van Oeganda waar er voor veertig miljoen inwoners maar 55 intensive care-bedden zijn. Kleine vergelijking: in Nederland zijn er ongeveer 1150 ic-bedden en dat met 17 miljoen inwoners. De coronacrisis kan dus in veel Afrikaanse landen voor een keiharde klap zorgen.

Lage aantallen in Nigeria

Een interessant feit is dat Nigeria en Nederland op dezelfde dag hun eerste besmettingen kregen. Op het moment van schrijven zijn er in Nederland met 17 miljoen inwoners 11.750 mensen positief getest met het virus, 864 daarvan zijn overleden. In Nigeria zijn er daarentegen 111 besmettingen bekend, waarvan één persoon is overleden. Dat in een land met maar liefst 200 miljoen inwoners.Volgens dokter Mary Stephen van de WHO heeft dat te maken met het reisgedrag. "Europeanen reizen veel meer naar andere Europese landen dan naar Afrikaanse landen, daarom zijn daar meer besmettingen dan hier.”

Pure speculatie

Volgens tropenarts Marit van Lenthe is dat nog pure speculatie. Zij denkt niet dat het per se om reisgedrag gaat. Van Lenthe is werkzaam bij Artsen Zonder Grenzen en volgens haar ligt het waarschijnlijk aan de beperkte mogelijkheden om testen te doen. In gesprek met Scientias vertelt zij: "Waar wij werken – en dat zijn voornamelijk afgelegen gebieden – is het vaak al lastig om gewone infecties vast te stellen, laat staan dat we er daar nu, met dit gloednieuwe virus, in slagen om precies aan te geven waar het probleem zit." Uit ervaring weet zij dat ook onder normale omstandigheden de middelen beperkt zijn. Door het slechte zorgsysteem in veel landen, kan het gevecht tegen corona ook gevaarlijk worden voor verpleegkundigen en artsen. "Het is onder gewone omstandigheden al lastig om beschermende kleding te krijgen."

In gesprek met NPO Radio 1 zegt Van Lenthe te verwachten dat de zorg in Afrika erg onder druk zal komen te staan. Zo is de kans dat mensen overlijden aan andere ziekten groot. "Dat zagen we ook bij de ebola-crisis: de hele gezondheidszorg die er is, komt dan stil te liggen. Vaak zie je in dat soort gevallen dat er meer mensen overlijden aan 'gewone' ziektes als diarree en malaria, dan aan de epidemie die we aan het bestrijden zijn."

Wantrouwen in overheid

Van Lenthe stippelt nog een ander groot probleem uit dat zich voordoet in verschillende Afrikaanse landen, namelijk het wantrouwen in de overheid. Van Lenthe legt uit: “Wij houden ons aan de maatregelen die ons zijn opgedragen, maar dat is in landen waar mensen denken dat de overheid tegen ze is of ermee in conflict zijn, heel anders. Dat zagen we eerder tijdens de ebolacrisis. Mensen dachten echt dat de ziekte niet bestond, dat het een truc van de overheid was.”