Nederland heeft een femicideprobleem: "Vrouwenmoord is geen familiedrama of crime passionel"

Vrouwenmoord, ook wel femicide genoemd, wordt vaak gezien als een probleem uit andere landen met een ‘machocultuur’. Maar ook in Nederland worden vrouwen vermoord omdat ze vrouw zijn. Volgens de cijfers van het CBS zijn er tussen 2016 en 2020 zeker 211 vrouwen vermoord. Meer dan de helft van deze moorden werd gepleegd door een (ex-)partner. In diezelfde periode werden er twee keer zo veel mannen vermoord, maar die worden maar in 4% van de gevallen vermoord door hun (ex-)partner.

Anders van aard

Dr. Kaouthar Darmoni is directeur van Atria, kennisinstituut voor gendergelijkheid en emancipatie. Zij zegt dat vrouwenmoord anders van aard is dan de moord op mannen. “Waar het bij mannen vaak gaat om afrekeningen in het criminele circuit of uit de hand gelopen vechtpartijen, worden onschuldige vrouwen vooral vermoord door hun (ex-)partners.” Vrouwen worden in meer dan de helft van de gevallen dus vermoord omdat ze vrouw zijn, vaak vanuit haat, minachting, een gevoel van eigendom, plezier of vanuit de overtuiging dat ze ondergeschikt zijn. Opvallend vaak gebeurt dit na verlating of dreiging van verlating.

VER-VAN-MIJN-BED-SHOW?

Femicide komt dus ook in Nederland voor. Volgens Dr. Darmoni heerst er een beeld dat het vooral iets is wat gebeurt binnen laagopgeleide of migrantenkringen, maar het komt voor in alle lagen van de samenleving. "Men denkt vaak dat femicide een ver-van-mijn-bed-show is en dat het hoort bij moslims of andere niet-witte gemeenschappen. En als het al een keer in Europa gebeurt, dan wordt er vaak verwacht dat dat een land met een machocultuur is, zoals in Zuid-Europa." Uit onderzoek blijkt echter dat Nederland het qua gevallen van femicide per hoofd van de bevolking slechter doet dan landen als Italië, Spanje en Frankrijk. In de laatstgenoemde landen is er wel veel meer aandacht voor het probleem en gaan mensen massaal de straat op om te protesteren tegen geweld tegen vrouwen. In Nederland wordt dat veel minder gedaan.

HÜMEYRA

De situatie in Nederland is dus ernstig. Een bekend voorbeeld van een femicidezaak is de moord op 16-jarige Hümeyra uit Rotterdam. Hümeyra werd maandenlang gestalkt en bedreigd door haar ex en deed hier veelvuldig aangifte van bij de politie. De scholier werd in december 2018 doodgeschoten, vlak nadat ze voor de zoveelste keer op het politiebureau was geweest om aan te geven dat ze zich onveilig voelde. Later is uit een rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid gebleken dat hulpinstanties ernstig tekort zijn geschoten bij de bescherming van de 16-jarige Rotterdamse.

WAT GAAT ER MIS?

De samenwerking tussen de politie, Veilig Thuis en zorginstellingen verloopt niet altijd goed, en de zaak van Hümeyra legt dit probleem bloot. Gerrianne Rozema, projectleider Intieme Terreur bij Sterk Huis, vindt dat er sneller geschakeld kan worden tussen deze instanties en het Openbaar Ministerie om vrouwen en kinderen te beschermen. Daarnaast worden ernstige risicosignalen niet goed herkend. Denk bijvoorbeeld aan stalking, bedreigingen met de dood of zelfdoding, wapenbezit of verkrachting. "Een poging van wurging of een trap in de buik tijdens de zwangerschap, dat zijn hele duidelijke rode vlaggen. Ik zie dat dat soort zaken soms toch naar de wijkteams worden doorgezet. Daar wachten ze soms wel zes weken voordat ze het slachtoffer bellen en vragen of ze hulp nodig heeft."

AFHANKELIJKHEID

Naast het gebrek aan goede samenwerking tussen instanties zijn er ook andere factoren die ertoe leiden dat het geweld blijft plaatsvinden. De drempel om hulp te zoeken is vaak hoog. Zo is uit onderzoek gebleken dat een vrouw gemiddeld zeven keer teruggaat naar haar partner na een geweldsincident. Dat kan te maken hebben met verschillende vormen van afhankelijkheid. Denk bijvoorbeeld aan financiële afhankelijkheid, of wanneer je samen kinderen hebt. Daarnaast is het in de huidige huizenmarkt soms bijna onmogelijk om na een relatiebreuk als alleenstaande een nieuwe, betaalbare woning te vinden voor jezelf.

OORDEEL

De drempel om hulp te zoeken wordt nog hoger wanneer je jezelf afvraagt of je wel wordt geloofd. Niet alleen door de politie, maar veel vrouwen maken zich ook zorgen over het oordeel van hun omgeving. Maaike Krielaart, persvoorlichter van Sterk Huis, zegt dat er te snel een oordeel wordt geveld wanneer een vrouw niet meteen weggaat bij haar partner na een geweldsincident. "Het is makkelijk om te zeggen: 'Na één klap ga je toch weg bij die zak?' Maar zo makkelijk is dat dus niet. Als wij met z’n allen zo snel zo’n oordeel durven te vellen, dan durft een vrouw nog minder snel hulp te zoeken."

DE ROL VAN DE MEDIA

Het woord femicide zie je niet vaak terug in berichtgeving over moord op vrouwen. Maar de media spelen een belangrijke rol in onze beeldvorming hierover. Zo wordt er gesproken over een familiedrama, conflict in de relationele sfeer, eerwraak en soms zelfs over een crime passionel. Dr. Darmoni ergert zich aan dat soort termen. "Wat is een relationele sfeer? Dat is zo’n vage, algemene en nietszeggende term. Het ergste vind ik nog 'crime passionel': alsof een meneer zó veel van een mevrouw houdt dat hij haar uit passie vermoordt. Daarmee verbloem je een moord." Dr. Darmoni vindt het belangrijk om het beestje bij de naam te noemen. "Het is geen crime passionel of familiedrama. Het is moord op een vrouw omdat het een vrouw is, door een partner of ex-partner. Het is femicide."

MEDIA ZOOMT IN OP DADER

Volgens directeur Dr. Darmoni ligt de nadruk bij de mediaberichtgeving vaak op de daders in plaats van de slachtoffers. "Denk bijvoorbeeld aan de recente berichtgeving rondom de moord op Clarinda, de 34-jarige vrouw die in Den Bosch werd doodgestoken door haar ex-partner in het bijzijn van hun dochter. In de media werd uitgebreid ingezoomd op de dader. Er werd gesproken over zijn werk, over zijn toekomst en zijn dromen die verloren gingen. Het ging over de menselijkheid van de man, terwijl hij een monsterlijke daad verrichtte."

TRAGISCH

In de meeste berichtgeving werd er over Clarinda niet veel meer gezegd dan dat ze een moeder met een kinderwagen was. "Ze was zeker moeder, maar waarom ging het niet over haar dromen en wat voor fantastisch mens zij was? Clarinda had een gigantische maatschappelijke impact door wie zij was. Voor haar masterstudie deed ze onderzoek naar eerwraak. Daarnaast werkte ze voor de Raad van de Kinderbescherming. Het is toch tragisch dat precies zij slachtoffer wordt van femicide? En daar hoor je dus niets over."

Volgens Dr. Darmoni worden vrouwen bij femicide niet alleen weggerukt uit hun gezin, maar ook uit de maatschappij. Ze vraagt zich af waar de massale verontwaardiging hierover blijft. "Het mag niet na een enkel nieuwsbericht vergeten worden." Wat Dr. Darmoni nóg erger vindt, is dat er ook vaak victim blaming plaatsvindt. "Het slachtoffer wordt in twijfel getrokken: heeft ze misschien aanleiding gegeven voor het geweld dat haar overkwam?"

GEEN EXCUUS VOOR GEWELD TEGEN VROUWEN

Femicide kun je zien als een soort 'eindstation' van geweld tegen vrouwen. Uit onderzoek van Atria blijkt dat een derde van de Nederlandse jongeren vindt dat geweld tussen (ex-)partners onder bepaalde omstandigheden acceptabel is.
Volgens Dr. Darmoni is uit datzelfde onderzoek gebleken dat 1 op de 10 jongeren vindt dat je een vrouw mag slaan om respect af te dwingen. "En ik heb het hier niet over mannen van vijftig of zestig jaar, maar over jongeren. Van die 1 op de 10 jongeren zijn het vooral jongens die vinden dat je een vrouw mag slaan als zij vreemd is gegaan. Maar er is geen excuus voor geweld tegen vrouwen. En er is maar één iemand schuldig aan geweld: degene die het pleegt."

Daarnaast benadrukt ze dat er geen goede preventieve aanpak is, en dat we allemaal verantwoordelijk zijn voor denkbeelden over (geweld tegen) vrouwen. "Door nonchalant te doen over de 'lichtere' vormen van geweld, staan we een klimaat toe waarin ook de extremere vormen van geweld zich kunnen voordoen."

VERLATINGSANGST

Door femicidedossiers te analyseren, denkt Rozema dat experts veel kunnen leren. Zo wil ze dat er meer onderzoek komt naar de motieven van de daders van vrouwenmoord. Ze zegt dat de onderliggende emotie bij femicide vaak verlatingsangst is. "Verlatingsangst is bij vrouwen en mannen even groot. Bij een vrouw slaat het meestal naar binnen, zij accepteert het op een gegeven moment. Maar bij mannen slaat het vaker naar buiten, waarbij soms zelfs het leven van een vrouw ontnomen wordt." Rozema ziet mannen niet als slachtoffer, maar denkt dat experts en hulpverleners ernstige geweldsescalaties kunnen voorkomen door beter te begrijpen waar dat geweld vandaan komt.

ZONDAG 28 NOVEMBER: PROTEST IN HET WESTERPARK

Aanstaande zondag vragen Atria, UN Women, Emancipator en De Bovengrondse aandacht voor geweld tegen vrouwen en femicide in het bijzonder. De organisaties slaan de handen ineen voor een Orange the World demonstratie. "Veilig Thuis heeft in periode van lockdowns meer adviesvragen ontvangen, en dit is iets waar wij ons ernstig zorgen over maken. Daarom organiseren we op 28 november om 12.00 een protest in het Westerpark." Dr. Darmoni zegt dat het protest bewust tijdens de lockdown wordt georganiseerd, omdat het juist nu belangrijk is om slachtoffers van huiselijk geweld te steunen.

"Wij kiezen er bewust voor om geen stille tocht te organiseren ter nagedachtenis van de slachtoffers, zoals je dat vaak ziet na gevallen van zinloos geweld. Maar wij roepen op om samen met ons de stilte te doorbreken en letterlijk een beweging in gang te zetten die strijdt tegen geweld tegen vrouwen." Dr. Darmoni roept in het bijzonder mannen op om naar het protest te komen. "De daders zijn mannen, maar niet alle mannen zijn daders. We hebben mannen nodig om hieruit te komen. Ik hoop dus veel jongemannen tegen te komen zondag."

Podcast

Liever luisteren? Naast het artikel verschijnt ook wekelijks een FunX Beseft-podcast. Deze is te beluisteren op de podcastpagina of in je favoriete podcastapp. De laatste aflevering beluister je hieronder.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -