Fluisterend om een tampon vragen: waarom is ongesteldheid nog steeds een taboe?

Fluisterend om een tampon vragen

Als het aan Marie Lotte van feministisch platform Damn, Honey ligt wel. Samen met collega Nydia tackelt ze in de podcast en boeken allerlei onderwerpen rondom feminisme. Ook zij stoort zich aan het taboe rondom menstruatie. "We lijken vies te zijn van menstruatiebloed, we vragen fluisterend om een tampon, schamen ons als we doorlekken en als we praten over menstruatie krijgen we het idee dat we lastig zijn." Dat er vrijwel overal - in reclames, artikelen en online - over ongesteldheid wordt gecommuniceerd als iets dat je zeker moet willen verbergen, werkt dan niet bepaald bevorderlijk.

"Een paar jaar geleden zat er voor het eerst pas rode vloeistof in een maandverbandreclame. Daarvoor was het blauw. Dat is ook zo'n teken dat je bloed niet mag laten zien. Van alle kanten krijg je mee dat ongesteldheid iets onmenselijks is, iets waar je niet over mag praten. Maar wanneer hebben we bedacht dat het iets is dat we niet willen?"

Wel naakt, geen bloed

Fotograaf Robin Holland verwoordde treffend hoe hypocriet de situatie eigenlijk is nadat een foto van haar voor ophef zorgde. Daarop waren naakte onderbenen van een vrouw te zien met daartussen - shocking! - een touwtje van een tampon. "Mensen vinden het prima om vrouwen als seksobjecten te zien, maar de eigenlijke biologie van onze lichamen is blijkbaar vies en niet noemenswaardig", zei ze later tegen The Independent.

Oké, dat gebeurde in 1995, maar meer dan twintig jaar later verwacht Robin dezelfde reactie. De verschillende social media-incidenten met ongesteldheidsfoto's van de afgelopen jaren bevestigen dat. Zo was er blogger Grace Victory die op veel verontwaardiging kon rekenen toen ze een foto met bloedvlek met de wereld deelde, net als dichter en kunstenares Rupi Kaur. Zij postte in 2015 een foto met op haar broek en lakens een bloedvlek. Daarmee wilde ze de verschillende fases van de cyclus waar vrouwen doorheen gaan laten zien en zo ongesteldheid normaliseren. De foto, onderdeel van een serie, werd echter meerdere keren door Instagram verwijderd, omdat 'het in strijd was met de gebruiksregels van het platform'. Later bood Instagram daarvoor excuses aan. "Bedankt Instagram, dat jullie me precies de reactie geven waar ik met mijn werk kritiek op wil leveren", was Rupi's antwoord.

Niet bloeden aub

Ook op praktisch gebied is ongesteld zijn nog niet overal vanzelfsprekend. Zo is er op de meeste openbare toiletten, bijvoorbeeld op scholen, kantoorruimtes of in de horeca, niet standaard tampons en maandverband aanwezig. "Die afwezigheid maakt dat je je een uitzondering voelt", zegt Marie Lotte. En hoewel menstruatiebloed volgens veel mensen in hetzelfde 'smerige rijtje' als urine en poep past, blijkt doorlekken vaak geen geldige reden om bij uitzondering van een toilet gebruik te mogen maken dat wegens de coronaregels eigenlijk buiten gebruik is.

Marie Lotte maakte dat laatste mee en vertelde haar verhaal uitgebreid in de laatste Damn, Honey-podcastaflevering. Ze lekte flink door tijdens het supboarden, maar werd vervolgens bij het toilet geweigerd. Pas toen ze letterlijk over een terras moest roepen dat het bloed langs haar benen liep, mocht ze met tegenzin gebruikmaken van het toilet in een restaurant. "Ik heb er begrip voor dat mensen even niet naar de wc mogen, maar plassen kan ik ophouden en bloeden niet. Wat ik vooral zo erg vind, is dat je nog steeds zo erg ergens doorheen moet breken voordat je een eerste behoefte krijgt."

'Onpasselijk onderwerp'

Hoewel veel misschien denken van niet, is menstruatie ook zeker een onderwerp dat mannen aangaat."Elke man heeft wel iets van een relatie met iemand die menstrueert. Zolang zij er niet over praten of denken dat ze er niks over hoeven te weten, is het ook voor vrouwen moeilijk om erover te praten en taboes te doorbreken", bevestigt Marie Lotte. Dat er echter veel mannen en jongens zijn die er maar weinig over weten en het vooral een vies onderwerp vinden dat ze liever ontwijken, is zorgelijk.

De video's van NSMBL en Elle waarin er aan heren vragen over ongesteldheid worden gesteld, zijn op sommige momenten tenenkrommend. "Ik vind het zo'n onpasselijk onderwerp, ik hoef het daar niet per se over te hebben. Ik kan er niet fatsoenlijk mee omgaan", zegt een van de mannen. In een video van De Telegraaf wordt het ronduit 'goor' genoemd en één man durft zelfs te zeggen dat het "voor mannen echt afzien is als de vrouwen ongesteld zijn." Niet heel gek dat veel meisjes en vrouwen hun ongesteldheid en bijbehorende ongemakken dus liever verbergen voor hun scharrels, mannelijke collega's of andere mensen die nog nooit een tampon hebben gebruikt.

'Je bent zeker ongesteld?'

Met mannen over ongesteldheid praten is dus hard nodig om het taboe te doorbreken. Marie Lotte en Nydia deden dit in hun podcast onlangs met rappers Sef en Faberyayo en gelukkig bevestigde dat gesprek dat er ook mannen zijn die er wel gewoon een fatsoenlijk gesprek over kunnen voeren. "Je hebt dan de reacties van twee rappers waar jongens misschien naar opkijken. Dat zijn de manieren waarop we het doorbreken", zegt Marie Lotte.

De dames wezen Sef en Yayo op een line uit hun nummer Liefde samen met Dio: "Ook al doe je altijd als een bitch. Ook al lijkt het net alsof je permanent ongesteld bent." Het is een opmerking die vaker grappend wordt gemaakt wanneer een vrouw chagrijnig of prikkelbaar overkomt: "Ben je ongesteld ofzo?" Misschien bedoeld als onschuldig grapje, maar hartstikke irritant, zo legt Marie Lotte uit. "Het is geen interesse. Je wordt aangesproken op je toon en de boodschap wordt daarbij aan de kant geschoven. Zo van: die zal wel niet voor rede vatbaar zijn. De aandacht verschuift van de inhoud. Dat vind ik vrouwenhaat, je doet er niet meer toe. Je voldoet niet aan de voorwaarde. En er wordt al zo veel van vrouwen verwacht."

Vies van je eigen lijf

Toch zijn het niet alleen mannen die onwetend of vol afschuw reageren op ongesteldheid. "Vrouwen doen er net zo hard aan mee", zegt Marie Lotte. "Iedereen heeft aangeleerd dat ongesteld zijn iets vervelends is dat je niet wil. Het is heel moeilijk om dat te doorbreken. Er zijn nog genoeg vrouwen die vies zijn van hun lijf." Dat meisjes niet echt wordt aangeleerd om naar hun eigen geslachtsdeel te kijken, terwijl dat bij jongens vanzelfsprekender is, draagt daar volgens haar ook niet echt aan bij. "Dat verklaart een verschil in ongemak."

Veel vrouwen zijn niet echt op de hoogte van wat er gedurende de maand in hun lichaam gebeurt en wat die processen voor effect hebben op hun fysieke en mentale toestand. Maar daar ligt wel een deel van de oplossing volgens Marie Lotte. "Ten eerste moeten mensen die ongesteld zijn, weten wat er gebeurt. De educatie moet ook beter." Gelukkig zijn er vrouwen zoals Maisie Hill. Zij beschrijft het hele proces duidelijk in haar boek Period Power, dat Marie Lotte samen met Nydia vertaalde naar het Nederlands. "Zij verdeelt de menstruatie in seizoenen. Zo kan je beter aan mensen uitleggen wat je doormaakt. Het lucht zo op dat er boeken over geschreven worden. Dat is nodig om het taboe te doorbreken."

Weggestopte klachten

Niet praten over ongesteldheid zorgt er niet alleen voor dat het een gênant en vies onderwerp blijft, het kan ook nog eens gevaarlijk zijn. Veel vrouwen hebben namelijk geen idee of hun menstruatieklachten 'normaal' zijn of niet. Denk aan buik-, rug- en hoofdpijn, vermoeidheid, psychologische klachten en hevig bloedverlies. Het wordt weggestopt, maar ondertussen kan een derde van de vrouwen hier tijdens haar ongesteldheid niet optimaal door functioneren. Dat bleek vorig jaar uit een onderzoek onder 42.000 vrouwen van het Radboudumc. Daarnaast praat de helft van de vrouwen niet over haar - soms heftige - menstruatieklachten, terwijl die in sommige gevallen het gevolg zijn van aandoeningen die blijvende schade kunnen aanrichten.

Marlies Bongers is gynaecoloog gespecialiseerd in menstruatieklachten bij het Máxima MC en daarnaast aan het Maastricht UMC+ werkzaam als eerste vrouwelijke hoogleraar in algemene gynaecologie. Ook zij merkt dat ongesteldheid en menstruatieklachten nog een taboe zijn. "Je hoort best vaak van vrouwen dat ze er al heel lang mee hebben zitten tobben. Maar ze praten er niet over. Zeker vrouwen die in een mannenwereld werken, stoppen het liever weg. Ze weten ook eigenlijk niet of het erg is, want je hebt zo weinig vergelijkingsmateriaal."

Bloedarmoede en endometriose

Vrouwen die wel naar de huisarts stappen, worden daar niet altijd wijzer van. "Die zegt dan 'het hoort erbij'. Dan kan die vrouw gaan denken dat ze een zeur is en vervolgens maar weer naar huis gaan." Maar acht pijnstillers per dag moeten slikken, je vier dagen per maand ziekmelden of zoveel bloed verliezen dat je langzaam bloedarmoede ontwikkelt, is niet iets wat 'erbij hoort' en waar je mee moet leren leven. Toch komt het bij veel vrouwen voor. Marlies legt uit: "Omdat de ontwikkeling van bloedarmoede zo langzaam gebeurt, past je lichaam zich aan en heb je het eigenlijk niet eens in de gaten. Dan sluipt de vermoeidheid erin en dat heeft gelijk invloed op je hele welzijn. Vervolgens worden er diagnoses zoals een burn-out opgeplakt."

Ook endometriose is een aandoening waar vrouwen door het verzwijgen van menstruatieklachten soms te lang mee blijven rondlopen, aldus de onderzoekers van het Radboudumc-onderzoek. Bij die aandoening, die ongeveer één op de tien vrouwen heeft, zit slijmvlies dat normaal binnen de baarmoeder zit, ook buiten de baarmoeder. Daardoor kan het verkleven met bijvoorbeeld de darmen of de eierstokken. Dat leidt tot extra pijn en soms zelfs tot onvruchtbaarheid.

Huisartsen

Volgens Marlies valt er enorm veel winst te behalen bij huisartsen. "Je hebt artsen die wel goed op de hoogte zijn, maar sommige weten te weinig om goed advies te kunnen geven." Ze benadrukt hoe belangrijk de houding en aanpak van een huisarts is. "Het is al een hele stap om daar met je probleem te komen. Dan moet er een houding zijn van: kennelijk zit het je enorm dwars, wat kan ik voor je doen? Alles kan dan wel 'in orde' zijn, maar daarmee is de klacht nog niet weg. Er moet dan gevraagd worden: 'wat wil je'?

Daarnaast zou het ook flink schelen als mannen meer oog en gevoel voor menstruatieklachten zouden hebben. Dit zou het voor veel vrouwen makkelijker maken om het met hun collega's en werkgever te bespreken. Uit het onderzoek van het Radboudumc blijkt namelijk dat nu slechts een op de vijf vrouwen bij het ziekmelden de echte reden - ongesteldheid - wil of durft te zeggen. "Als het bespreekbaar wordt op je werk, kan je bijvoorbeeld zeggen: 'op mijn hevigste dag werk ik thuis'."

Mannenprobleem

En wat nou als mannen (ook) ongesteld zouden worden? Zou het dan nog steeds een taboe zijn? Zowel Marie Lotte en Marlies zijn overtuigd van niet. "Nydia en ik hebben hier wel eens een gedachtenexperimentje over gedaan: wat als machomannen ongesteld worden? Dan zouden ze misschien wel opscheppen van: 'ik bloed echt zoveel liter per dag' en dan zouden er echt al sicke innovaties zijn gedaan." Die ontwikkelingen en innovaties zijn nu namelijk vrij schaars. De menstruatiecup - die eigenlijk al heel lang bestaat - neemt de afgelopen jaren in populariteit toe, want: goed voor het milieu en handig in gebruik, maar daar blijft het wel zo'n beetje bij. Het cupje schijnt bij veel vrouwen zelfs de ongesteldheid korter en lichter te laten verlopen, maar daar wordt dan weer geen onderzoek naar gedaan.

Ook gynaecoloog Marlies is ervan overtuigd dat we op het gebied van menstruatieproducten en behandeling van klachten een stuk verder zouden zijn dit ook mannen aanging. "Als het een mannenprobleem was, dan was er echt wel meer onderzoek gedaan.

Period stories

Gelukkig is er de afgelopen jaren wel wat vooruitgang te zien. Dat is onder andere te danken aan vrouwen zoals de Britse Amika George (20), die op haar zeventiende al een campagne startte tegen period poverty en eind vorig jaar de hashtag #FreePeriodStories in het leven riep. Daarmee riep ze vrouwen op om hun ongemakkelijke, vervelende, eerlijke en soms grappige ongesteldheidsverhalen te delen om zo het stigma rondom menstruatie aan te pakken. "Het gegeven dat menstruatie vies is en dat het geen onderwerp is om in de openbare ruimte te bespreken, moeten we veranderen.

Ongesteldheids-emoji

Ook ontwikkelingsorganisatie Plan International draagt haar steentje bij. Zij lanceerden vorig jaar de ongesteldheids-emoji en benadrukten daarbij het belang van het doorbreken van het taboe voor meisjes en vrouwen in ontwikkelingslanden, iets waar ook Meghan Markle zich hard voor maakt. In veel landen zijn namelijk nog veel mythes over menstruatie. Ongestelde vrouwen worden als vies gezien en samen met het gebrek aan maandverband en tampons zorgt dat ervoor dat meisjes veel schooldagen missen en soms zelfs stoppen met school. In een opiniestuk in Time zei Meghan daarover:

"Wereldwijd wordt het potentieel van vrouwen belemmerd omdat we te verlegen zijn om te praten over het meest natuurlijke verschijnsel van de wereld. Ik zeg dus: we moeten de conversatie stimuleren, wetten maken om voorzieningen voor menstruerende vrouwen te verbeteren, organisaties stimuleren die educatie over dit onderwerp faciliteren en vooral: thuis over onze verlegenheid heen stappen en gewoon over menstruatie praten."

Niet jouw verantwoordelijkheid

Gynaecoloog Marlies is ook positief over de toekomst. Er zijn steeds meer onderzoeken naar menstruatieklachten. Zo vertelt Marlies dat ze bezig zijn met focusgroepen en interviews onder vrouwen "Het leukste is dat er jonge dokters meedoen aan die onderzoeken en studies en die gaan straks meedoen in de praktijk." Daarnaast ziet ze dat er langzaam aan steeds meer over wordt gepraat. "Er zijn veel vrouwen die opstaan tegen het taboe. Praat ervoor, maak er lawaai over. Ik denk dat daar de meeste winst mee te behalen is."

Aan vrouwen die zich nog wel eens schamen voor hun ongesteldheid wil Marie Lotte meegeven dat ze de oplossing niet bij zichzelf hoeven te zoeken. Het is je omgeving die normaal en begripvol om moet kunnen gaan met het feit dat jij nou eenmaal bloedt, ook op momenten waarop dat misschien niet handig of gewenst is. "Die verantwoordelijkheid ligt niet bij jou. Het functioneren van je lijf gaat buiten je controle om."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -