Herstel(betalingen) voor slavernij gaan om meer dan financiële compensaties

"Effecten zijn voelbaar"

Lang leek het ondenkbaar, maar 150 jaar na de afschaffing van de slavernij biedt een Nederlands staatshoofd eindelijk excuses voor het pijnlijke verleden dat nog altijd zijn doorwerkingen heeft in het heden. Dat erkende de koning tijdens zijn toespraak op Keti Koti. "We dragen de gruwlijkheden van het slavernijverleden met ons mee. De effecten zijn nog steeds voelbaar, bijvoorbeeld via racisme." De koning haalde in zijn speech aan dat we “na erkenning en excuses mogen samenwerken aan heling, verzoening en herstel, zodat we eindelijk allen trots kunnen zijn op alles wat we delen”. "Er is geen blauwdruk voor het proces van heling, verzoening en herstel. We betreden samen nieuw gebied."

Het betreden van dat 'nieuwe gebied' lijken veel mensen in Nederland maar eng te vinden. Het eerste waar velen namelijk aan denken wanneer ze de term 'herstelbetaling' horen is namelijk dat er grote sommen geld worden overgemaakt naar nazaten van tot slaafgemaakten, wat nadelig zou zijn voor de staatskas. Dit is echter te kort door de bocht, aangezien herstel veel meer inhoudt dan de meeste mensen in eerste instantie zouden denken.

Situatie herstellen

Volgens het internationaal recht hebben slachtoffers van mensenrechtenschendingen recht op herstelbetalingen. Hoe herstel eruit moeten komen te zien? Dat is voor elk land anders, maar de VN heeft in elk geval vier richtlijnen opgesteld die Nederland zou kunnen aanhouden om herstel voor de nakomelingen van tot slaafgemaakten vorm te geven. Deze richtlijnen zijn: restitutie, compensatie, rehabilitatie en genoegdoening. Hierbij is het uiteindelijke doel om alle schendingen van mensenrechten ongedaan te maken en de situatie te herstellen die hoogstwaarschijnlijk zou hebben bestaan als die schendingen nooit hadden plaatsgevonden.

Bredere benadering

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) schreef in 2001 dat een financiële compensatie slechts een aspect is van een veel bredere benadering van reparaties. Reparaties zouden vooral gericht moeten zijn op het bevorderen van de sociale en economische positie van slachtoffers en hun nakomelingen. "Deze benadering kan het probleem van intergenerationele rechtvaardigheid helpen voorkomen. Als herstelbetalingen worden gedaan in de vorm van betalingen aan individuen in plaats van investeringen in de economische en sociale dynamiek achter voortdurende marginalisering, zou dat de vraag doen rijzen waarom de huidige generatie deze betalingen meer verdient dan de generatie van morgen of de volgende", aldus HRW.

Geen blauwdruk

Hoewel er inderdaad geen blauwdruk is voor heling, verzoening en herstel kan Nederland wel leren van andere landen die na grove mensenrechtenschendingen hun onrecht moesten herstellen. Zo zegt historicus René Koekkoek van de Universiteit Utrecht tegen Trouw dat Duitsland maar liefst 80 miljard euro aan compensatie heeft uitgekeerd aan Joodse slachtoffers. Daarnaast bood Duitsland 1,1 miljard euro, verspreid over 30 jaar, aan Namibië voor de genocide tussen 1904 en 1908 op de Herero en Nama.

Geen financiële compensaties

De meeste organisaties in Nederland, Suriname en de Antillen die pleiten voor herstelbetalingen zijn echter niet uit op financiële compensaties voor nazaten. Zo vinden velen, waaronder Mitchell Esajas van The Black Archives, dat herstelbetalingen geïnvesteerd zouden moeten worden in onder meer onderwijs, technologische ontwikkelingen, het verbeteren van de positie van Zwarte mensen op de arbeidsmarkt en het bestrijden van (institutioneel) racisme in de samenleving.

Geen punt, maar komma

Op 19 december liet Mark Rutte weten dat de excuses namens de staat geen punt maar een komma is. Wat er na die komma komt, is nog onduidelijk, maar dat er een vorm van herstel moet komen, is voor veel nazaten niets minder dan logisch. Vooralsnog heeft de regering 200 miljoen toegezegd om de bewustwording over slavernij en racisme te vergroten. Ondertussen gaat het gesprek over herstel onverminderd door, maar volgens Armand Zunder, voorzitter van de Nationale Reparatie Commissie Suriname, is dat niet van de ene op de andere dag geregeld. "Het is een proces van meerdere jaren: op zijn minst twee generaties", vertelt hij aan Trouw.