Chinese Winterspelen volop in het nieuws: "Verplaats de aandacht naar de Oeigoeren"

De Olympische Winterspelen in Peking zijn in volle gang. Ook Nederland is met een recordaantal van 42 atleten aanwezig in China, wat te volgen is via uitgebreide verslagen over sportprestaties en gouden medailles. Maar tegelijkertijd is er op dezelfde plek iets heel anders aan de hand dat een stuk minder feestelijk is: de onderdrukking, mishandeling en genocide van Oeigoeren.

Sportwashing

De Spelen in China zijn erg omstreden en veel mensen en organisaties roepen al sinds de bekendmaking op om het meedoen en het kijken ernaar te boycotten. Deelnemen aan het sportevenement staat volgens hen gelijk aan het normaliseren dan wel niet goedkeuren van het Chinese beleid en dus de mensenrechtenschending waar China zich schuldig aan maakt. Bovendien zou China de Winterspelen gebruiken voor sportwashing: het inzetten van internationale sport(evenementen) voor het verbeteren van je reputatie.

'Sportnotificaties uit'

Voor de Oeigoerse Alerk (22) is het pijnlijk om de vrolijke berichtgeving over de Spelen te volgen. Hij vluchtte zelf in 2007 van Oost-Turkestan, waar het Oeigoerse volk voornamelijk leeft, naar Nederland. Zijn vader bleef achter en belandde in een concentratiekamp. "Ik merkte een week voor de Spelen dat ik maatregelen moest treffen om te voorkomen dat het mentaal te zwaar zou worden. Zo heb ik de notificaties van NOS Sport uitgezet en wat sportkanalen ontvolgd, ook al had ik eerlijk gezegd best zin om weer sport te gaan kijken."

Oeigoerse atlete

Volgens sommigen zijn er overeenkomsten te zien tussen de huidige Winterspelen in Peking en de Spelen van 1936 in Nazi-Duitsland. Hitler was toen aan de macht met zijn antisemitische ideologie, maar om een goede indruk te maken bij andere landen en het Olympisch Comité schortte hij ter gelegenheid van de Spelen tijdelijk wat anti-Joodse maatregelen op. Zo kon hij het evenement gebruiken als propagandamiddel.

De vergelijking werd onder andere gemaakt toen China de Oeigoerse atlete Dinigeer Yilamujiang koos als een van de twee personen die de olympische vlam mocht aansteken. Dat doet denken aan toen Hitler de half-Joodse schermster Helene Mayer liet meedoen voor Duitsland als zogenaamd positief signaal naar andere landen.

Human Rights Watch noemt de keuze voor Yilamujiang "een middelvinger aan de rest van de wereld". China laat hiermee zien zich niks aan te trekken van de internationale kritiek op hun beleid ten opzichte van de Oeigoeren. Volgens het Olympisch Comité hebben dit soort keuzes echter niks met afkomst of politiek te maken. "Zij heeft alle recht om, ongeacht waar ze vandaan komt en wat haar afkomst is, mee te doen aan de Spelen en aan de openingsceremonie", klonk het tijdens een persconferentie.

Boycot?

Oeigoeren, mensenrechtenorganisaties en actievoerders hebben het Olympisch Comité verzocht om de Winterspelen te cancelen en landen en sporters gevraagd om niet naar Peking af te reizen. Dat mocht niet baten. Wel kozen enkele landen, waaronder de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Australië, voor een diplomatieke boycot: zij stuurden alleen atleten naar de Spelen. De politici en andere mensen die normaal meereizen, zijn thuis gebleven. China reageerde daarop gepikeerd en dreigde met sancties, omdat de landen het sportevenement zouden misbruiken voor 'politieke manipulatie'.

Alerk denkt dat zo'n diplomatieke boycot een goed statement is. "In China zijn de Spelen met al die wereldleiders die langskomen heel belangrijk voor de propaganda. Op het moment dat we daar niet aan meedoen, maakt dat hun feestje anders. Dan kunnen ze alleen maar foto's verspreiden van de Chinese president Xi Jinping met Poetin, maar dat is niet de rechtvaardiging die zij willen als staat."

Nederland

Ook koning Willem-Alexander en de rest van de Nederlandse politieke delegatie is thuisgebleven, maar niet vanwege de boycot, zo werd benadrukt. Dat wilde een meerderheid van de Tweede Kamer wel, maar uiteindelijk is de beslissing gebaseerd op de coronamaatregelen. Daardoor zou er volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken te weinig ruimte zijn om met China inhoudelijk over de huidige mensenrechtensituatie te spreken.

"Dat is natuurlijk een politiek zwak standpunt", zegt Alerk. "We houden ze tevreden omdat we handelsplannen hebben met China, maar gaan tegelijkertijd wel een beetje mee met onze bondgenoten." Om zo als het ware toch ons geweten te sussen. Volgens hem was het krachtiger geweest als Nederland het voorbeeld van de 'boycottende' landen had opgevolgd. "In plaats van mee te doen - je bent niet eens meer de eerste - kies je er nu voor om te blijven staan."

Rol van de sporters

Net als bij het WK Voetbal in Qatar dat dit jaar plaatsvindt, blijft het altijd een discussie: moet sport los worden gezien van politiek en mensenrechtenzaken, of niet? Sommige mensen zijn van mening dat Nederland helemaal niet had moeten deelnemen aan de Winterspelen. Maar zo'n totale boycot had wat Alerk betreft niet gehoeven. "Het is misschien verrassend, maar ik zie geen probleem in de sporters. Ik vind het eerder zielig voor ze dat ze daarheen moeten. De meesten hebben daar geen goede ervaring: ze mogen hun eigen telefoons niet meenemen en als ze zich 'politiek' uitspreken kunnen ze gestraft worden."

Daarnaast ziet hij het gebeuren dat zij straks, net zoals na de Spelen van 1936 in Berlijn, op hun deelname worden aangekeken. "Vanwege het feit dat ze de genocide laten gebeuren terwijl ze zelf een feestje vieren. Die beelden gaan wel in de geschiedenisboeken terechtkomen en dan worden de sporters daar helaas de gezichten van."

Aandacht verplaatsen

De Spelen in China vinden momenteel hoe dan ook plaats en veel Oeigoeren en mensenrechtenorganisaties doen er nu alles aan om de aandacht zoveel mogelijk af te leiden van het sportevevement en te verplaatsen naar de situatie van de Oeigoeren, om zo het sportwashing-effect te doorbreken. Ook Alerk zet zich daarvoor in. Zo deed hij op de dag van de openingsceremonie mee met een actie waarbij de straatnaam van de Chinese ambassade in Den Haag werd vernoemd naar Ilham Tothi, een Oeigoerse hoogleraar en mensenrechtenactivist die momenteel vastzit in China.

Meldpunt voor buitenlandse intimidatie

Die actie is met name symbolisch, maar Alerk is daarnaast ook bezig met het opstarten van een meldpunt in Den Haag waar mensen terechtkunnen die vanuit het buitenland geïntimideerd worden, iets wat Alerk zelf ook meemaakt. Zo ontving hij als gevluchte Oeigoer meermaals dreigmails uit China en telefoontjes met vreemde geluiden, Een tijdje terug werd ook zijn Instagram gehackt. Daar aangifte van doen, levert momenteel weinig op. Met het meldpunt hoopt Alerk dat dit soort intimidatie beter in beeld kan worden gebracht om zo meer druk uit te kunnen oefenen op de politiek om er iets aan te doen. "Het geldt voor alle groepen: Marokkaans, Turks, Iraans, Koerdisch, Oeigoers, Papua's... Wie het ook zijn: die mensen moeten kunnen aankaarten dat zij buitenlandse intimidatie meemaken."

Wat kun je doen?

De Oeigoerse gemeenschap roept iedereen nu op om niet naar de Spelen te kijken, zo klinkt het in een verklaring. "Zodat het de minst bekeken Spelen in de geschiedenis worden." Verder benadrukt Alerk dat het belangrijk is om politieke druk te blijven uitoefenen. "Om het probleem te blijven aankaarten."

Daar kun je bij helpen door bijvoorbeeld demonstraties bij te wonen of petities te ondertekenen, zoals die van Amnesty International. Zij pleiten ervoor om de Winterspelen 'in het teken van vrijheid te zetten' door de vrijlating af te dwingen van mensen die in China vastzitten wegens het uiten van hun mening, onder wie de eerder genoemde Ilham Tothi.

"Verder is het belangrijk om de aandacht rondom de Spelen echt op het andere te vestigen en jezelf niet mee te laten gaan in de propaganda, dat feestje dat er gevierd wordt", zegt Alerk. "Blijf er daarnaast over praten met je familie en vrienden en als je een Oeigoer in de buurt hebt, probeer die te steunen. Uiteindelijk willen we dat onze familieleden vrijkomen en dat wij hier een vredig bestaan kunnen leiden."