Waarom krijgt de oorlog in Oekraïne meer aandacht dan die in andere landen?

De berichten over de oorlog die momenteel gaande is in Oekraïne roepen bij veel mensen verschillende gevoelens en vragen op. Zo is het voor velen pijnlijk om te zien dat er vanuit het Westen* veel aandacht en steun is voor het land, terwijl dat voor andere, niet-westerse landen in oorlogssituaties niet of minder het geval is. Dat creëert het gevoel van meten met twee maten: waarom wordt de ene oorlog als 'erger' of schokkender ervaren dan de andere? En waarom wordt daar in de verslaggeving überhaupt onderscheid in gemaakt?

'Mensen met blond haar en blauwe ogen'

Op grote nieuwskanalen zijn fragmenten voorbijgekomen waarin op een bevooroordeelde, generaliserende en racistische manier verslag wordt gedaan van de oorlog in Oekraïne. Zo wordt bijvoorbeeld letterlijk uitgesproken dat de situatie 'extra shocking' en 'aangrijpend' is, omdat de mensen in Oekraïne er min of meer hetzelfde uitzien als witte mensen in westerse landen en wonen in omgevingen die lijken op andere Europese steden of landen. Daarbij wordt dan benadrukt dat het niet gaat om bijvoorbeeld Syrische vluchtelingen of 'derdewereldlanden', die 'gewend zijn' aan dit soort situaties.

Zo zei een CBS-verslaggever: "Dit is - met alle respect - geen plek als Irak of Afghanistan waar al decennia lang conflicten woeden. Dit is een relatief beschaafde, relatief Europese stad waar je dit niet verwacht of hoopt dat dit gebeurt." De Georgische politicus en aanklager David Sakvarelidze deed de volgende uitspraak in gesprek met de BBC: "Het is heel emotioneel voor me, omdat ik Europese mensen met blauwe ogen en blond haar vermoord zie worden."

Racistisch

Deze manier van kijken naar en praten over de situatie is naast eenzijdig en bevooroordeeld ook nog eens ontzettend pijnlijk voor heel veel mensen. Ten eerste omdat het een racistisch gedachtegoed laat zien dat ervan uitgaat dat witte mensen beschaafder zijn dan mensen van kleur en dat het daarom schokkender en erger is als zij getroffen worden door iets als oorlog. "Ze kijken Netflix en hebben Instagram-accounts", schreef journalist en politicus Daniel Hannan in de The Telegraph. Alsof Jemenieten, Syriërs en Irakezen niet gewoon mensen van vlees en bloed zijn met een sociaal leven, hobby's en ambities.

(On)beschaafd?

Als je dan toch in termen als 'beschaafd' en 'onbeschaafd' wil spreken, is het volgens onder anderen mensenrechtenadvocaat en schrijver Qasim Rashid bovendien nogal twijfelachtig om Europa als beschaafd en vies van oorlog te zien, aangezien Europese landen de veroorzaker van de grootste wereldoorlogen zijn geweest.

Onder andere The Arab and Middle Eastern Journalists Association (AMEJA) spreekt zich tegen deze manier van verslaggeven uit en roept nieuwsplatforms en journalisten op om niet alleen vanuit Europees of Amerikaans oogpunt naar een situatie te kijken. "Onjuiste en oneerlijke vergelijkingen wakkeren alleen maar stereotypes aan en misleiden kijkers."

Identificeren

Daarnaast identificeren heel veel Nederlanders (en andere inwoners van westerse landen) zich niet per se met Oekraïners, maar juist met inwoners van landen in het Midden-Oosten of Afrika. Zij moeten al jarenlang berichten aanhoren van vrienden, familieleden of oud-landgenoten die in oorlogsgebieden overleven of op de vlucht zijn geslagen. Waarom is daar niet evenveel verontwaardiging, medeleven en aandacht voor?

Held vs. terrorist

Op Twitter worden veel vergelijkingen gemaakt tussen de berichtgeving rondom de oorlog in Oekraïne en die rondom oorlogen op andere plekken in de wereld, zoals de Israëlische bezetting van Palestina. "Wanneer Oekraïense burgers wapens pakken om hun land te verdedigen, noemen westerse media ze helden. Wanneer Palestijnen dit doen, worden ze terroristen genoemd", klinkt het bijvoorbeeld op verschillende Twitter-accounts.

Zij verwijzen daarmee naar Oekraïense burgers die het heft in eigen handen nemen door molotovcocktails te maken om zich tegen de Russen te weren en daarvoor geprezen worden, terwijl Palestijnen erop worden afgerekend als ze zichzelf met geweld verdedigen wanneer hun huis wordt ingenomen.

Andere maatregelen

Niet alleen de manier van praten over oorlog is verschillend, ook de mate waarin het Westen actie onderneemt is anders dan bij andere landen die te maken hebben met oorlog. Zo worden Oekraïense vluchtelingen in Europese landen met open armen ontvangen, terwijl er eerder voor bijvoorbeeld Afghaanse vluchtelingen geen plek was. De NS heeft bijvoorbeeld bekendgemaakt dat Oekraïense vluchtelingen in Nederland gratis met de trein mogen reizen met hun paspoort als treinkaartje. Over soortgelijke acties voor vluchtelingen uit andere landen wordt niks gezegd.

Boycot

Ook het boycotten van vrijwel alles dat met Rusland te maken heeft - denk aan voetbalwedstrijden en deelname aan het Eurovisie Songfestival - is geen enkel probleem en wordt toegejuicht. Op dezelfde manier solidariteit tonen aan Palestina werd eerder echter vaker niet dan wel gewaardeerd, omdat politiek niet betrokken zou moeten worden bij sport of entertainment.

In het nieuws

Ook al ben je je bewust van alle vreselijke dingen die gaande zijn op andere plekken in de wereld, het is niet heel gek dat je op dit moment vooral stilstaat bij wat er in Oekraïne gebeurt. Wanneer er in de media veel wordt bericht over een bepaalde gebeurtenis, situatie of conflict, is het vanzelfsprekend makkelijker om te volgen en je hierbij betrokken te voelen. Dat betekent niet dat je de rest minder erg vindt, ze worden simpelweg minder in beeld gebracht.

Maar waarom berichten de media in Nederland (en de rest van het Westen) dan niet dagelijks over de situatie in bijvoorbeeld Jemen, Afghanistan en Syrië? Dat heeft te maken met verschillende factoren.

Dichterbij = belangrijker?

Een van die factoren is nieuwswaarde. Wat er nu in Oekraïne gebeurt, is (voor die plek en dit moment) nieuw, ongebruikelijk en afwijkend. Hoe pijnlijk het ook is: de burgeroorlog in Jemen is al zeker vijf jaar bezig, waardoor de nieuwswaarde voor mediakanalen daalt.

Wat ook meespeelt is hoe dichtbij het nieuws komt. Hoeveel invloed heeft het op mensen hier en in welke mate zijn we er - politiek, economisch en maatschappelijk - bij betrokken? 'Dichtbij' kan dan gaan over letterlijke kilometers, maar ook over de mate waarin we ons met betrokkenen kunnen identificeren. Dat laatste is lang niet bij alle Nederlanders of Europeanen hetzelfde, maar toch is de witte point of view vrijwel altijd bepalend, zoals duidelijk wordt uit de eerder genoemde nieuwsfragmenten.

Je kan meerdere dingen tegelijk voelen

Het is heel logisch om je overweldigd en dubbel te voelen door het nieuws over de oorlog. Het is goed om te onthouden dat boos zijn over bovenstaande zaken zoals racisme niet betekent dat je de situatie in Oekraïne niet erg kan vinden. Die gevoelens van frustratie en medeleven kunnen heel goed naast elkaar bestaan, ook al voelt dat soms misschien ingewikkeld.

De laatste updates over de oorlog in Oekraïne vind je hier.