Met je foto's in een exposegroep: "Vreemden maakten me uit voor hoer"

Besef, er worden nog altijd zonder toestemming foto's en persoonsgegevens van meiden online gegooid om hen te exposen. Die gegevens belanden in Telegramgroepen met soms duizenden personen. Dat is niet alleen vervelend, maar kan ook serieuze gevolgen hebben voor de dames in kwestie. Ze worden lastiggevallen en geïntimideerd en in sommige gevallen zelfs bedreigd of gechanteerd. Hoewel dit een probleem is dat al een aantal jaar aan de gang is, lijkt er niet echt een einde aan te komen. Wie zit er achter deze acties? Waarom is het zo moeilijk om de daders op te sporen? En wat moet er gebeuren om dit te stoppen?

'Schande voor ons volk'

Marjam (27) werd vorige week nog met haar foto's in zo'n exposegroep op Telegram gegooid. Daar kwam ze achter doordat haar zusje een berichtje had gekregen waarin stond dat Marjam exposed was in N****hoertjes Bijeen. "Ik heb een openbaar Instagramprofiel en post best veel", vertelt ze. "Ook foto's met m'n man, die half Surinaams is. Ik ben zelf Marokkaanse en krijg wel vaker berichtjes van mensen die me 'n****hoer' noemen, maar dit keer was het wel heftig. Iemand heeft namelijk echt in de highlights van m'n Instagramstory zitten zoeken naar foto's van ons samen. Diegene had het dus echt op me gemunt."

In eerste instantie wilde Marjam het negeren, totdat ze steeds meer vervelende berichtjes begon te ontvangen. "Ik kreeg op een gegeven moment een bericht van iemand die zei: 'Je bent een eerloze hoer en een schande voor ons volk'. Toen besloot ik het in de Facebookgroep Fadim's Beautyspace te zetten om te laten zien dat het anno 2021 nog steeds gaande is."

Exposed met telefoonnummer

Op dat bericht kwamen veel reacties van mensen die hetzelfde hebben meegemaakt. Er zijn volgens Marjam dan ook heel veel van dit soort exposegroepen. "Bijvoorbeeld ook met Marokkaanse meiden zonder hoofddoek. Ze zoeken altijd wel iets om je mee kapot te maken. Als je je niet gedraagt zoals zij willen dat je je gedraagt, ben je een hoer. Het is heel zwart-wit." Ook Marjams 20-jarige zusje was al eens het doelwit. "Zij werd er met telefoonnummer en al ingezet. Toen kreeg ze berichten met: 'Voor hoeveel euro kan ik je boeken?' Je wordt zomaar in een bepaald daglicht gezet, terwijl je gewoon je leven leidt."

'Vorm van racisme'

Wie haar foto's heeft gedeeld in de exposegroep? Marjam heeft geen idee. "Ik vroeg nog aan m'n neefjes of ze wisten wie die groepen maakt en die zeiden dat het vooral jonge jongens zijn van tussen de 17 en 25 jaar oud. Maar er zullen ook wel bittere oudere mannen in zitten." Marjam is bang dat het gedrag is dat door jonge jongens wordt gekopieerd en zo telkens wordt doorgegeven. "Ik wil niet iedereen over één kam scheren, maar je ziet aan de berichten dat het gewoon afgunst is van Marokkaanse jongens die het niet oké vinden dat je met een donkere jongen gaat. Het is eigenlijk gewoon een vorm van racisme." Of ze aangifte gaat doen, weet ze nog niet. "Aan de ene kant wil ik er niet zo mee bezig zijn, maar ik wil aan de andere kant wel deze groep in beeld brengen."

Als het aan Marjam ligt, moeten dit soort groepen harder aangepakt worden. "Dat ik erin sta, boeit me niet zoveel, maar ik kan me voorstellen dat het voor sommige meiden superheftig is. Het kan hun zelfbeeld aantasten en nadelig zijn voor hun toekomst." Aan reacties om zich heen merkt ze dat meer mensen er klaar mee zijn. "Ze zeggen: wanneer gaan we hier tegen opstaan? Maar dat is lastig, want hoe ga je dat doen? Je kan iedereen zijn die je wilt zijn op het internet." Een goede eerste stap is volgens haar om het bespreekbaar te maken. "Zodat mensen er in ieder geval vanaf weten."

Een roddel is genoeg

Sarah Achahbar is criminoloog en deed al eerder al onderzoek naar exposen. Hoewel het duidelijk moet zijn dat exposen iedereen kan overkomen, ligt het binnen de Marokkaanse gemeenschap iets ingewikkelder. "Het is meer dan naaktfoto's versturen." Het gaat om het exposen van 'oneervol' gedrag. Een selfie met een telefoonnummer kan dan al genoeg zijn, zoals ook blijkt uit Marjams verhaal. "De roddel dat er iets gebeurd zou kunnen zijn, is al genoeg om schade aan te richten. Als vrouwen daten of seksueel actief zijn, wordt dat namelijk gezien als iets 'slechts'. En dat slechte moet exposed worden."

Omdat daten, relaties en seks moeilijke onderwerpen zijn binnen die gemeenschap, zijn vrouwen met een Marokkaanse achtergrond een geschikt doelwit. "We praten er weinig over. Daarom is het extra spannend om die dames eruit te pikken. Als er iets uitkomt, gaat het hen en hun familie namelijk extra raken." Hoewel het niet letterlijk wordt uitgesproken, liggen de verhoudingen hierbij best wel scheef. "Op de man wordt vaak trots gereageerd, zo van: 'Zo, jij hebt een leuke dame aan de haak geslagen'. Zij krijgt vervolgens te horen: 'Oh, je slaapt zeker met hem?' Het negatieve wordt bij haar gelegd."

Schuld, schaamte en angst

Johannes is teamleider bij Fier, een organisatie waar slachtoffers van online geweld terechtkunnen voor hulp, anoniem via een online chat. Hij ziet ook meldingen van exposing binnenkomen, zowel van meiden als van jongens. "Je ziet dat het vaak heel veel schuld, schaamte en angst met zich meebrengt. Het is een hele grote stap om erover te spreken, omdat ze heel bang zijn dat het uitkomt." Omdat alles online gebeurt, is er een sterk gevoel van machteloosheid. "Je hebt het niet onder controle. Ze maken in hun hoofd al allerlei rampscenario's."

Het schuldgevoel zit bij slachtoffers van exposing vaak heel diep. "Ze geven zichzelf bijna altijd de schuld en dat gevoel wordt van buitenaf onbewust en bewust gevoed. Daarom zijn wij naast het geven van uitleg en advies ook bezig met 'ontschuldigen'. Als diegene snapt dat hij of zij niet de schuldige is, dat het vaker voorkomt, dan pas ontstaat er ruimte om na te denken over de volgende stappen."

Victim blaming

Victim blaming, oftewel de schuld leggen bij het slachtoffer, gebeurt helaas vaak bij exposing of andere vormen van online geweld. Denk daarbij aan opmerkingen als "ze vraagt er gewoon om met die foto's" of "dan had ze zich maar niet zo moeten kleden". Sarah ziet het ook gebeuren: "Er wordt gezegd: je had dit kunnen doen om te voorkomen dat je in die situatie belandt. Dat herkent waarschijnlijk elke vrouw wel, niet alleen de Marokkaanse. Maar wat betreft de Marokkaanse gemeenschap, daarin wordt al verwacht dat je niet seksueel actief bent en niet date. Dat maakt het extra lastig. De schaamte en het schuldgevoel krijgen ze waarschijnlijk ook vanuit hun familie mee. Ze worden als daders gezien in plaats van slachtoffers."

Aangewezen op support vanuit de gemeenschap

Er is nog een reden waarom het voor meisjes en vrouwen met bijvoorbeeld een Marokkaanse achtergrond extra ingewikkeld is om exposing te ervaren. Ibrahim Alaoui Chrifi, die samen met Sarah onderzoek deed naar exposen, legt uit: "Ze behoren al tot een gemarginaliseerde groep binnen de samenleving: ze zijn Marokkaans en ze zijn vrouw. Ze hebben te maken met verschillende vooroordelen."

Om die reden is support vanuit de gemeenschap erg belangrijk. "Als minderheidsgroep ben je heel erg aangewezen op de gemeenschap. Je moet het van elkaars support hebben. In het ergste geval word je na zo'n exposing verstoten, waardoor je dat kwijtraakt. Dan ben je dus al helemaal kwetsbaar binnen de maatschappij", legt Ibrahim uit. "Er is dus een extra laag om rekening mee te houden, het is niet hetzelfde als bij witte vrouwen."

Gechanteerd of aangeboden als prostituee

Bij Marjam kwam het gelukkig niet zover, maar er zijn helaas veel gevallen bekend waarbij exposede vrouwen worden gechanteerd of zelfs worden aangeboden als prostituee. Soms worden hierbij bewerkte beelden gebruikt als chantagemateriaal. Dat overkwam ook een 18-jarig slachtoffer dat haar verhaal deelde in Het Parool:

"Hij of zij had mijn gebruikersnaam van Snapchat gedeeld, plakte die gebruikersnaam op naaktfoto’s van andere meisjes en stuurde video’s rond van blote billen die van mij zouden zijn. Ik werd massaal toegevoegd door mensen die ik niet kende en mensen maakten mij uit voor slet, hoer, en noemden me een schande. Vooral mensen uit de Marokkaanse gemeenschap, waar ik uit kom, hadden een oordeel klaar. Jongens in de app zeiden ook dat ik beschikbaar was voor 50 euro per uur. Eigenlijk werd ik gewoon te koop gezet."

Verschuilen achter anonimiteit

Hoe ernstig de gevolgen van de exposegroepen zijn, is inmiddels al een paar jaar duidelijk. Toch gebeurt het nog steeds dagelijks. Waarom is het zo moeilijk om de exposers te stoppen? Dat heeft veel te maken met de anonimiteit van Telegram, de app waar de meeste groepen zich bevinden. "De politie kan het IP-adres vinden, maar daarmee heb je niet meteen de dader", vertelt Sarah. "Dat stukje onzichtbaarheid achter de computer is heel voordelig voor de dader. Iedereen kan zich verschuilen achter anonimiteit. Er is vaak geen bewijs en dat is lastig voor veel slachtoffers."

Het is dan ook moeilijk in te schatten hoe groot het probleem is. Exacte cijfers ontbreken en bovendien wordt er lang niet altijd een melding van gemaakt. Burgemeester van Amsterdam Femke Halsema liet vorig jaar nog weten hier onderzoek naar te willen doen. In Het Parool noemde ze exposing en de gevolgen ervan een van de grootste en vooral onzichtbare problemen in Amsterdam. "Ik weet niet hoe groot het probleem is, maar ik wil het zichtbaar maken en die meisjes helpen."

Strafbaar?

Een positieve ontwikkeling is dat wraakporno sinds een jaar strafbaar is. Het gaat daarbij om het zonder toestemming maken, bezitten of verspreiden van seksueel beeldmateriaal. Daders kunnen daarvoor een gevangenisstraf van maximaal twee jaar krijgen. Dit is dus relevant als je exposed bent met bijvoorbeeld naaktfoto's. Bij veel gevallen van exposing gaat het alleen niet om seksuele beelden, maar om 'gewone' foto's en persoonsgegevens. Toch heeft aangifte doen ook dan zin. Het valt in dat geval onder de wet tegen smaad en laster. Of er vervolgens ook echt een zaak van wordt gemaakt, is natuurlijk nog maar de vraag, maar de politie krijgt zo wel beter zicht op het probleem. Hoe meer aangiftes, hoe serieuzer het wordt genomen.

Bespreekbaar maken

Omdat het zo moeilijk is om daders op te sporen, is het extra belangrijk om je erover uit te spreken als je in je omgeving exposing ziet gebeuren. Volgens Ibrahim is dat vooral een belangrijke taak voor jongens en mannen: "Check even bij jezelf hoe je het zou vinden als het over je zus of moeder gaat. Het begint vaak met een grapje, maar als je hoort dat het de verkeerde kant op gaat, zeg er dan gelijk iets van. Daar begint het. Ik denk dat onze rol als man is binnen de Marokkaanse gemeenschap."

Ook op scholen en binnen gezinnen zou exposing beter besproken moeten worden, vertelt Sarah. Zeker nu mensen in coronatijd meer tijd achter een scherm doorbrengen en het aantal meldingen van online geweld toeneemt. "Als ouders het erover hebben met hun kinderen, krijgen die een andere mentaliteit mee." Dat is iets wat in elke gemeenschap geldt. "In het algemeen praten we meer met onze dochters over hoe ze zich moeten kleden en gedragen in plaats van dat we aan onze jongens vragen of ze zich wel gedragen. Dat mist nog in de opvoeding. Zij krijgen er weinig tot geen negatieve feedback over vanuit hun omgeving. Er wordt makkelijk gedacht: 'ach, het zijn jongens'. Zo denken ze niet over de dames en dat is het probleem."

Slachtoffer geworden? Dit kan je doen

Ben je zelf het slachtoffer van online shaming of exposing? Dan is het belangrijk om daarover te praten. Als je daarvoor niet bij je familie of vrienden terechtkan, kan je naar hulporganisaties zoals fier.nl. Hulpverleners staan daar telefonisch of in een online chat voor je klaar om je advies te geven en verder te helpen. Bijvoorbeeld met het verzamelen van bewijs, het maken van een plan om het te vertellen aan je omgeving of bij psychische klachten zoals slapeloosheid of depressiviteit.

Verder is het bij bedreiging, intimidatie of online geweld altijd goed om aangifte te doen. Niet alleen zodat de dader opgespoord kan worden, maar ook zodat het probleem beter in kaart kan worden gebracht. Als je dat niet durft, kan je ook een anonieme melding maken. En het belangrijkste: geef vooral niet jezelf de schuld. Je hebt niks fout gedaan. De exposers en delers van de berichten zijn de daders, niet jij.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -